Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

12.5. Транспорт-тайѓрлов харажатларини ҳисобга олиш


Материаллар мол етказиб берувчилардан сотиб олинганида кўп ҳолларда уларни сотиб олиш ҳамда тайѓрлаш билан боЃлиқ операциялар 1510-«Материалларни тайѓрлаш ва харид қилиш» ҳисобвараЃида ҳисобга олинади. Ушбу ҳисобварақнинг дебетида 6010, 2310, 2010, 6990 ва бошқа ҳисобварақларнинг кредитлари бўйича материалларнинг сотиб олиш қиймати қиймати шаклланади. Шунингдек бу ерда материаллар билан боЃлиқ транспорт-тайѓрлов харажатлари ҳам ифодаланади.
Бу ҳисобварақнинг кредит томонида 1010-1090-ҳисобварақларнинг дебети бўйича ҳақиқатда келиб тушган ва кирим қилинган материалларнинг ҳисоб қиймати акс эттирилади.
Ҳисоб нархларида қабул қилинган материаллар ва уларни сотиб олиш ҳамда тайѓрлаш қийматлари орасидаги фарқ 1610-«Материаллар қийматидаги оЃишлар» ҳисобвараЃига ўтказилади ва ҳар ойнинг охирида 1610-«Материаллар қийматидаги оЃишлар» ҳисобвараЃининг дебетида йиЃилган сумма ишлаб чиқаришга ва бошқа эҳтиѓжларга сарфланган материалларнинг қийматига мутаносиб тақсимланиб, харажатлар ҳисобвараЃига кўчирилади.
1510-«Материалларни тайѓрлаш ва харид қилиш» ҳисобвараЃи дебетидаги қолдиқ корхонага ҳали келиб тушмаган йўлдаги материаллар қийматини ифодалайди.
Материалларнинг ҳақиқий таннархи таркибига транспорт-тайѓрлов харажатлари ҳам киради. Буларга материалларнинг шартнома қийматидан ташқари уларни сотиб олиш билан боЃлиқ барча харажатлар киради. Бу харажатлар материалларнинг турлари бўйича тегишли ҳисобварақларда мавжуд материалларнинг умумий ҳажми бўйича транспорт-тайѓрлов харажатлари суммаси ва фоизини ҳисоблаб чиқаради.
Бу нарса ҳисобот ойи давомида сарфланган материалларга тўЃри келадиган транспорт-тайѓрлов харажатларини аниқлаб ҳисобдан чиқариш учун зарур.
Сарфланган материаллар қайси ҳисобварақларга ўтказилган бўлса, транспорт-тайѓрлов харажатлари суммаси ҳам шу ҳисобварақларга ѓзилади. Ҳақиқий таннархнинг режадан ошиш улушини топиш ва ҳисобга олиш ҳам шу тартибда бажарилади. Бу ерда фарқ шундаки, оЃишиш (тежалган ѓки ортиқча харажат) бўлиши мумкин. Ортиқча харажат транспорт-тайѓрлов харажатларига ўхшаб, режа таннархини кўпайтиради, тежалган сумма эса уни камайтиради. Тежалган сумма минус ѓки қизил сторно билан ѓзилади.
Ќуйидаги жадвалда «А» корхона бўйича транспорт-тайѓрлов харажатлари суммаси ва фоизини ҳисоблаб топиш мисоли келтирилган: