12.7. Харид қилинган материаллар бўйича қўшилган қиймат солиЃини ҳисобга олиш
Хом-ашѓ ва материаллар қабул қилган корхоналар уларнинг қийматини мол етказиб берувчиларга қўшилган қиймат солиЃи (ЌЌС) билан биргаликда тўлайди. Мол етказиб берувчи корхона олинган тушумдан ЌЌСни бюджетга тўлайди.
Ќўшилган қиймат солиЃи (ЌЌС)товарларни сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатиш жараѓнида янги ҳосил қилинган қийматга асосланган ҳолда соф даромаднинг бир қисмини бюджет даромадига олиб қўйишнинг бир шаклидир. ЌЌС 20 фоизлик ставкада ундирилади.
ЌЌС икки хил усулда ҳисобланади:
1) Ќўшилган қиймат солиЃи суммаси белгиланган ставкалар асосида қуйидаги формула буйича аниқланади:
СЌЌС = СТоб * СС/100; (1)
Бунда: СЌЌС – истеъмолчилардан ундириладиган солиқ суммаси;
СТоб - солиққа тортиладиган оборот;
СС — қўшилган қиймат солиЃи ставкаси.
2) Товар (иш, хизмат)лар қўшилган қиймат солиЃини ўз ичига олган нархлар ва тарифлар бўйича сотилганида — солиқ қуйидаги формула бўйича аниқланади:
СЌЌС = Тқ*СС/(СС+100); (2)
бунда: Тқ — қўшилган қиймат солиЃи ҳам ҳисобга олинган товар (иш, хизмат)лар қиймати.
Масалан, «Бобур» компанияси мол етказиб берувчилардан 200000 сўмлик материал сотиб олди. ЌЌС суммаси қуйидагича бўлади:
ҳолат бўйича:
ЌЌС суммаси=(200000*20%)/100%=40000 сўм.
2-ҳолат бўйича:
ЌЌС суммаси=(200000*20%)/(100%+20%)=33333,(33) сўм.
Моддий бойликларни харид қилиш бўйича тўланадиган ЌЌСни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олиб бориш учун 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» ҳисобвараЃидан фойдаланиш кўзда тутилган.
Материаллар ишлаб чиқариш ва бошқа мақсадларга сарфланиши жараѓнида ҳисобланган ЌЌС суммаси 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» ҳисобвараЃидан 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар» ҳисобвараЃига сарфланган материаллар қийматига мутаносиб равишда ўтказилади.
Мисол. Корхона мол етказиб берувчидан 100000 сўмлик материал қабул қилиб олди. ЌЌС-20000 сўм. Жами – 120000 сўм. Ушбу муомалага қуйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
сотиб олинган материал қийматига- 100000 сўм: