Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

12.4. Материалларнинг киримини бухгалтерияда ҳисобга олиш


Корхона бухгалтериясида моддий бойликларнинг кирим-чиқимлари хусусидаги барча бирламчи ҳужжатлар: манзил белгилари, имзолар, суммалар ва амалга оширилган тадбирларнинг қонунга тўЃри келиш-келмаслиги текширилади.
Кирим ордерларидаги ѓзувлар тегишли тўлов ҳужжатлари, счЄт-фактуралар, юкхатлар ва бошқа ҳужжатлар билан солиштирилади. НотўЃри расмийлаштирилган ҳужжатлар қайта кўриб чиқиш учун қайтарилади.
Бухгалтерияда текширишдан ўтказилган ҳужжатлар таксировка қилинади, яъни материал миқдори унинг нархига кўпайтирилиб, ҳужжат бўйича умумий сумма аниқланади. Кейин барча кирим-чиқим ҳужжатлари омборлар, жамлама ҳисобварақлар бўйича гуруҳларга ажратилади, бу гуруҳлар эса ҳисоб нархи бўйича кичик гуруҳларга бўлинади. Бу ҳужжатларнинг якунлари М-43 шаклидаги материалларнинг жамлама ҳисоби жамЃарув қайдномасига ѓзиб қўйилади.
Бухгалтерия ҳисобида материалларнинг ҳисобини юритишда қуйидаги ҳисобварақлардан фойдаланиш мумкин:
1010-«Хом-ашѓ ва материаллар»
1020-«Сотиб олинадиган ярим тайѓр маҳсулотлар ва бутловчи қисмлар»
1030-«©қилЃи»
1040-«Эҳтиѓт қисмлар»
1050-«Ќурилиш моллари»
1060-«Идиш ва идиш материаллари»
1070-«Бошқа томонга қайта ишлаш учун берилган материаллар»
1080-«Инвентар ва хўжалик анжомлари»
1090-«Бошқа материаллар».
Ушбу ҳисобварақларнинг дебетида ишлаб чиқариш заҳираларининг кўпайиши, кредитида эса уларнинг ишлаб чиқариш ва бошқа мақсадлар учун сарфланиши акс эттирилади. Юқорида санаб ўтилган ҳисобварақлар актив ҳисобланиб, уларнинг дебетидаги қолдиқ ҳисобот даври бошидаги материаллар қолдиЃини акс эттиради.
Мол етказиб берувчилар счЄтлари ва омбор кирим ордерлари асосида омборга материалларнинг қабул қилинишига қуйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т 1010-«Хом-ашѓ ва материаллар»
К-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар».
Ќабул қилиш вақтида материалларнинг камомади ѓки етишмаслиги аниқланса, у ҳолда материалнинг сотиб олиниш баҳосига қуйидагича проводка берилади:
Д-т 4860-«Даъволар бўйича олинадиган счЄтлар»
К-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар».
Агарда корхонага келтирилган материаллар мол етказиб берувчилар ҳужжатларида кўрсатилганидан ортиқ бўлса, у ҳолда кўп чиққан материал қийматига тегишли материал счЄтлари дебетланиб, 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар» ҳисобвараЃи кредитланади.
Сотиб олинган материаллар бўйича мол етказиб берувчилар счЄтининг тўланишига қуйидагича проводка берилади:
Д-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар».
К-т 5110-«Ҳисоб-китоб счЄти».
Корхонанинг ўзида тайѓрланган ва омборга қабул қилинган материалларнинг ҳақиқий таннархига қуйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т 1010-«Хом-ашѓ ва материаллар»
К-т 2310-«©рдамчи ишлаб чиқариш».