Kamal mámbetov, Kama

Prozasš hám dramasš.I.Yusupovtı proza tarawında tanıtqan «Seydan ®arrınıń gewishi» (1976) gúrrińi boldı. Jazıwshı gúrrińdegi dáslepki jábdillesiw dáwiriniń bar haqıyqatlı®ın Seydan ®arrınıń obrazına jámlep beredi. Gúrrińdegi seydan ®arrınıń turmısına hám minez-qulqına tiyisli bol®an kópshilik waqıyalar birese avtor tilinen, birese shı®arma qaharmanı Úsen pańqıldaqtıń tilinen qızıqlı bayan etiledi.
I.Yusupov dramaturgiya tarawında xalıq dástanı tiy- karında Á.Shamuratov tárepinen jazıl®an «Qırq qız» pyesasın 1965-jılı qayta islep tamashagóylerge saw®a etti. 1956 — 1958-jılları «Aktrisanıń ı®balı» liro-dramalıq pyesasın jazdı. Xalıq awızeki dóretpelerine súyenip «Ómirbek laqqı» (1971) hám «Ájiniyaz» operasınıń librettosın (1971) dóretti.
I.Yusupovtıń «Ómirbek laqqı» komediyası xalıq súygen qaharman Ómirbek laqqınıń atına baylanıslı tásirli syujetlerdiń tiykarında dóretiledi. Komediyada da Ómirbek turmısta®ı ayırım adamlardıń jaramsız qılwalarına, jawızlıq hám zulımlıq islerine, ashkózlik hám sıqmarlıq háreketlerine házil-dálkek sózleri, jeńil yumor®a qurıl®an háreketleri, aqıl-parasatlı tawıp aytıl®an tuwrı sózleri menen soqqı berip otıradı. Komediyada xalqımız arasında Erejep tentek dep at keshirgen, ótkir tilli, tawıp sóyleytu®ın, ójet, ádil sózli tariyxıy adamnıń obrazı Ómirbekke zamanlas adam sıpatında súwretlenedi. Komediyada usı eki obraz birin- biri tolıqtırıp otıradı. Erejep tentek Ómirbekke: «Xalıqtı men jábirlep, jılatıp qoysam, sen kewlin alıp kúldir, qattı ketsem meni irkip qoy» — dep aqıl beredi.
Xalıq awızeki ápsanalarında hám komediyada da Ómirbek laqqı obrazı qanday qıyın ja®dayda qalsa da tawıp aytıl®an sózi, kúlkili is-háreketleri menen qarsılasına hesh bir jeńislik bermesten «Suw®a salsa batpaytu®ın, otqa tússe janbaytu®ın, júrgen jeri kúlkige tolı xalıqshıl qaharman dárejesinde súwretlenedi. Usılayınsha Ómirbek laqqınıń atına baylanıslı xalıq ápsanaları I.Yusupov tárepinen qayta islenip teatr saxnasında tamashagóylerge saw®a etildi.
I.Yusupovtıń «Ájiniyaz» operasınıń librettosı (1973) házirgi dáwirdegi dramaturgiya tarawın janrlıq formalar menen bayıtqan hám onıń avtorın sheber dramaturg sıpatında tanıtqan eń jaqsı dramalıq shı®arması boldı. Bul libretto negizinde kompozitor N.Muxameddinov birinshi qaraqalpaq operasın dóretti hám bul opera 1987-jılı teatr saxnasında qoyıldı.
Bes perdeden ibarat bul opera bastan-ayaq muzıka menen atqarıladı. Shayır Ájiniyazdıń obrazın hám ol jasa®an dáwirdiń jámiyetlik-siyasiy waqıyaların tereń ashıw ushın Ájiniyazdıń ayralıq, watan, tuw®an jer, muhabbat temasına arnal®an qosıq tekstlerin sheberlik penen paydalanadı. Operada Ájiniyaz obrazı el-xalıq, watan, yar ıshqında janıp jasa®an patriot shayır sıpatında kórinedi. Xanzada da óz yarına sadıq, opadar qız. Operada Berdi inglistiń sózine ergen Panaxan obrazı qanday dárejede aqılsız hám oysız etip súwretlense, onıń qızı Aybórek
te óz maqsetine erisiw ushın hár qanday jawızlıqtan tayınbaydı. Dushpan tárepinen wayran bol®an Bozataw xalqınıń arasında Pirim biy, Xanzada, Aybórek hám
t.b. qaharmanlar boladı. Námálim bir patshalıqqa bende bolıp ketken xalqın hám súyiklisi Xanzadanı izlep bar®an Ájiniyaz zindan®a taslanadı. Aybórek zindan basshısınan ótinish etip Ájiniyazdı qutqarıp aladı. Óz elin hám xalqın shın súygen Ájiniyaz ®ayrı jurttıń patshasınan xalqın azat etiwdi soraydı. Shayırdıń bul ótinishine kópshilik alaman dawıs qosadı. Bendelikten qutılıp, óz eline jetiwdi oyla®an xalıqtıń basına jáne awır qay®ı túsedi. Bul qay®ı Aybórek bergen uwdan záhárlengen Xanzadanıń ólimi edi. Usılayınsha bul opera librettoda shayır jasa®an dáwirdiń qıyan-keski urıslar®a hám jawgershiliklerge tolı kórinisi teatr saxnasında aktyorlarımız tárepinen sheber atqarılıp, tamashagóylerde úlken qızı®ıwshılıq oyata aldı.