|
«Erkinlik» odasš (1817). Bul qosıq — Pushkinniń ótkir lirikalarınıń arasında eń bir áhmiyetli orındı iye- leydi. Pushkin bul qosı®ında azatlıqtı maqtap zalım patshalardı jek kóretu®únlı®ın ashıqtan-ashıq bildiredi. Sonıń menen birge Pushkin urıp-so®ıwlar astında júrgen, bul zulımlıqlardıń qıyınshılıqların kórgen adamlardıń kóte- rilisshilik ruwxın da túsine aldı. Usı «Erkinlik» qosı®ında:
Jawız patsha — jurttı sora®an zalım, Jerkenishim, tajıńa, taxtıńa, sa®an, Sa®an hám naslińe darısa ólim, Úlken quwanısh bolıp kóriner ma®an.
Qosıqtıń sońında shayır tek bir ®ana patsha®a emes, al barlıq patshalar®a qarap, olardı eskertip, keleshek olar
ushın emes ekenligin eslerine saladı, ezilgen, búlingen qullardı mártlik penen bel buwıp, kóteriwge shaqıradı:
Jáhán zalımları titreń qorqıwdan, Siz bolsa — ezilgen qullar toparı, Kóterilińler jań®ırtıp maydan.
Álbette, bul sózler tek ®ana Napoleon®a yamasa francuz qulına, Aleksandr®a yamasa rus qulına ®ana emes, al jáhán Napoleonlarına, jáhán Aleksandrlarına — atıl®an oq, jáhán qullarına, ezilgen adamlar®a — jalınlı shaqırıq. Bul Pushkin zamanı ushın o®ada úlken pikir.
«Chaadaevqa xat» qosı®ı. Petr Chaadaev óz dáwirindegi aldıń®ı qatarlı adamlardan bolıp esaplanadı, ol krepostnoy- lıq Rossiyanı áshkaraladı, azatlıqtıń tárepdarı boldı. Push- kinniń siyasiy kózqarasınıń qáliplesiwinde Chaadaev úlken rol oynadı.
Bul qosıq 1818-jılı Pushkinniń Chaadaevqa jaz®an xatınan ibarat bolıp, bul qosı®ında shayır óz dostın
«kewildiń jalınlı pikirlerin watan ushın arnayıq» dep shaqıradı, «azatlıqtı ası®ıp kútip júrgenligin» bildiredi»,
«azatlıqtı qálegenlikten qarap turmay háreket eteyik» — deydi. Rossiyanıń uyqıdan oyanıwına, baxıt quyashınıń shı®ıwına isenim bildiredi, watan ushın etken xızmetkeriniń bosqa ketpeytu®ınlı®ın túsindiredi:
Pushkinni… romantikalšq poemalarš. Oń túslikte súrginde Pushkin bir neshe poemalar jazdı. Shayır tiykarınan poemalar jazıw®a 1812 — 1813-jıllarda kirisken edi. 1813-jılda ol «Monax» degen poemasın jaz®an, biraq ol biziń dáwirimizge kelip jetpedi.
1820-jılı «Ruslan hám Lyudmila» poemasın jazıp pitkeredi. Bul shı®armanıń maydan®a keliwi ádebiyat tarawında shawqım súrenlerdiń, talas-tartıslardıń payda bolıwına sebepshi boladı. Sebebi, bul shı®arma sol dáwirdegi rus ádebiyatına pútkilley jańa bir waqıya edi, bul shı®arma sol dáwirdegi rus ádebiyatına poema janrın dóretiwde jańa dáwirdiń baslanıwı edi. Pushkin bunda ústem ádebiyattıń «nızam hám qa®ıydalarına» ba®ınbay, shı®arma®a xalıqtıń jay janlı tilinen alınń®an sózlerdi qorıqpay kirgeze biledi. Qaharmanlardı hár túrli tereń
keshirmeler menen beriwge tırısadı. Awızeki ádebiyatqa súyenip, onnan kóp nárse aladı. «Ruslan hám Lyudmila» shı®armasında bay folklor materialların qaytadan islep, kópshilikke usınadı. Ol dawirde Jukovskiydi eń ullı jazıwshı, onnan heshkim ótip kete almaydı-deytu®ın edi. Sol jazıwshı da «Ruslan hám Lyudmila»nı oqıp, Pushkinge óziniń súwretin beredi, «Jeńgen shákirtke — jeńilgen ustaz- dan» — dep jazıp ta qoyadı. Solay etip, Pushkin «hesh jazıwshı ótip kete almaytu®ın jazıwshı» dan ótip ketip, ustazın jeńedi.
Súrginde júrgende Pushkin, oń túslik romantikalıq poemaları dep júrgiziletu®ın kóp poemalar jazdı. Ol poemalardan eń kórneklileri «Kavkaz tutqını» — 1821-jılda jazıl®an. «A®ayinli qaraqshılar» — 1822-jılı jazıp pitkerilgen.
«Baqsha saray fontanı» — 1823-jılda jazıp pitkerilgen,
«Cıganlar» — 1824-jılda jazıp pitkerilgen.
Bulardıń barlı®ında Pushkin 1817 — 1820-jıllar arasında jaz®an siyasiy shı®armalarında®ı pikirlerin al®a rawajlandıradı. Qaharmanlar arqalı kúshli túrde azatlıqqa umtılıwshı, eski turmıstan bezgen adamlardı kórsetedi.
Shayırdıń nusqawınsha Kavkaz tutqını hám Alekolar burın dvoryanlar arasında tárbiyalanıp, erteńgi kún ushın heshqanday paydası joq turmıstan jiyrengen. Olar basqa erkin, jay, haqıyqıy turmıs izleydi. Sonıń menen jámiyettiń aldıń®ı pikirlerin óz boyına sińirgendey boladı.
Kavkaz tutqını dvoryanlar turmısınıń jerkenishli jaqa- ların — uyatsızlıq, talas — tartıslar, jaramsızlıqlar, zulımlıqlar, qıyanetlerdi áshkaralaydı, onnan bezedi. «Cıganlar»dıń qaharmanı Aleko da tap sonday.
Olardıń barlıq turmısların anıq jazıw arqalı Pushkin ústem klastıń jasalmalı turmısına, eski tártiplerge, erksizlikke kúshli qarsılıq bildiredi. Onıń qaharmanları azatlıq izleydi. «Kavkaz tuitqını» nda Pushkin bılay deydi:
Dúnyadan jiyrengen tábiyat dostı, Taslap ketti óziniń tuw®an úlkesin, Uzaq úlkelerge ketti qıdırıp, Erkinliktiń jarıq sáwlesin!»
«Cıganlar»da®ı Aleko da «azatlıqtıń jarıq sáwlesin izlep, búrın®ı ortalıqtan ayrılıp shı®ıp ketedi. Bul qaharmanlar
qaladan uzaqta®ı jay xalıq turmısın kóredi. Aleko cıganlar arasında júrip, olardıń turmısın dvoryanlar turmısı menen salıstırıp qaraydı.
Dvoryanlar turmısına qarama-qarsı túrde cıganlardıń turmısında adamlar azat, aspan jarıq, turmıs kewilli ekenligin túsinedi.
Pushkin bulardan basqa Kavkazdıń cıganlar kóship júrgen Bessarabiya shólleriniń kórkem tábiyatın, ja®ımlı, adamdı kewillendiriwshi kórinislerin sheberlik penen súwretlep, bulardı da dvoryanlar®a, ústem klaslar®a qarsı qoyadı.
Pushkin poema dóretiwde bar®an sayın ósip baradı.
«Cıganlar» day romantikalıq poema dóretiwde ol júdá joqarı basqıshqa kóteriledi, shın realistlik ba®darlar®a iye boldı.
Qalay bolsa da, Pushkin óz poemalarında qosıq- larında®ıday eskilikke qarsı pikirlerin bildirdi, baxıtlı, azat hám shın mánidegi adam turmısı tuwralı qıyal etedi. Bunıń ózi-aq Pushkin dóretken romantikalıq poemalarınıń ma®ızın kútá anıq kórsetip turadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
