Kafedrasi mavzu

“BILISHNING PSIXIK JARAYONLARI” MAVZUSIGA “SINKVEYN” METODINI QO‘LLASH..

Bilishning psixik jarayonlari

sezgilar

Kuzatish jarayoni

narsalar va hodisalar

Yaxlit obraz

Fikrlash

Tasavvur

Xotira

Diqqat

His qilish

Idrok qilish

kinestik

maqsadli

ongli

rejalashtirgan

qayta tiklash

Induksiya

Deduksiya

Texnik fikrlash

Sintez

Analiz

hid bilish

ta'm bilish

Ko'rish

eshitish

teri bilan sezish

obrazli

tushunchalar

umumlashtirish

konkretlashtirish

abstraktlashtirish

Yaxlit obraz

birlashtirish

Qismlarga

ajratilishi

tasavvurlar

obrazlar

Eslash

qayta tiklanish

Tanish

fikr

maqsad

ijodiy qobiliyat

texnik ijodkorlik

yangi obraz

Reproduktiv

Ijodiy

so'z-mantiqli

harakat (motor)

mustahkamlash

saqlash

obrazlar

takrorlash

eslash

harakatlar

ko'chirilish

bir ob'ektdan boshqasiga

tasodifiy

ixtiyoriy

fikrlar

Diqqatning qaratilishi

ikki yoki bir nechta ob'ekt

bir vaqt

maqsadsiz

Diqqatning o'zgartirilishi

Diqqatning taqsimlanishi

maqsad

“BILISHNING PSIXIK JARAYONLARI» MAVZUSIGA “KLASTER” METODINI QO‘LLASH

“BILISHNING PSIXIK JARAYONLARI” MAVZUSIGA “CHARXPALAK” METODINI QO‘LLASH

	His qilish	Idrok qilish	Diqqat	Xotira	Tasavvur	Fikrlash
Analiz						+
Ko'rish	+	+
tasodifiy			+
harakat (motor)				+
obrazli				+
eshitish	+	+
operativ				+
teri bilan sezish	+	+
Kuzatish jarayoni		+
Reproduktiv					+
deduksiya						+
induksiya						+
hid bilish	+	+
ta'm bilish	+	+
uzoq muddatli				+
ijodiy					+
sintez						+
kinestik	+	+
ixtiyoriy			+
so'z-mantiqli				+

“BILISHNING PSIXIK JARAYONLARI” MAVZUSIGA "TUSHUNCHALAR TAHLILI" METODINI QO‘LLASH

№	Tushunchalar mazmuni	Tushuncha nomi
1	Miyaning real borliqni aks ettirish jarayoni	Psixika (ruhiyat)
2	Miyada moddiy dunyoning alohida Xususiyatlari va hodisalarining aks eishi	His qilish, sezish
3	Idrok qilish jarayonining bir ko'rinishi	Kuzatish jarayoni
4	Olamni bilishning zarur va muhim jarayoni	Idrok qilish
5	Psixik faoliyatning muayyan narsalar va hodisalarga Yo'naltirilishi	Diqqat
6	Bir vaqtning o'zida ikki yoki bir nechta ob'ektga, ularni bajarish va kuzatish jarayonida diqqatning qaratilishi	Diqqatning taqsimlanishi
7	Diqqatning bir ob'ektdan boshqasiga ongli ravishda ko'chirilishi	Diqqatning o'zgartirilishi
8	Obrazlarni, tasavvurlarni, tushunchalarni inson ongida mustahkamlash jarayoni	Eslash (xotirlash)
9	Xotirada saqlanayotgan obrazlarni ikkinchi marta qayta esga tushirmasdan jonlantirish	Takrorlash
10	Oldin xotiraga joylangan ob'ektning xotiradan qayta tiklanish jarayoni	Tanish
11	Harakatlarni eslash va takrorlash jarayoni	harakat (motor) xotirasi
12	Avval xotiraga joylangan obrazlarni esda Saqlash va qayta tiklash jarayoni	obrazli xotira
13	Fikrlarni, matnlarni esda saqlash va qayta tiklash jarayoni	so'z-mantiqli xotira
14	Inson avval qabul qilmagan, duch kelmagan narsaning Yangi obrazini hosil qilish jarayoni	Tasavvur
15	Insonning o'z oldiga qo'ygan maqsadidan kelib chiqadigan tasavvur	Reproduktiv tasavvur
16	Yangi obrazning hosil bo'lishi	Ijodiy tasavvur
17	Atrofdagi ob'ektlarning xossalari va hodisalarni Umumlashgan holda va bavosita anglash jarayoni	Fikrlash
18	O'granilayotgan narsaning fikran yoki amaliy Tarzda qismlarga (belgilar, xossalar, nisbatlar) ajratilishi	Analiz
19	Narsaning qismlarini fikran yoki amaliy tarzda Birlashtirish jarayoni	Sintez
20	Xususiy mulohazalardan umumiy qoidalar keltirib chiqaradigan fikrlash shakli	Induksiya
21	Umumiy qoidalardan xususiy holatlar keltirib chiqaradigan fikrlash shakli	Deduksiya

Фикр	Ha
Сabab	Yirik matnlarni yod olish jarayoni biroz murakkabroq kechadi. Birinchidan, katta hajmdagi matnni yod olish uchun juda ko'p matritsalar zarur. Ikkinchidan, yirik matn uzun mantiqiy zanjirga ega bo'lib, xotirada yaxshi saqlanmaydi. Uchinchidan, matnni chuqur bilib olish uchun uni yaxlit ko'ra bilish zarur.
Misol (dalil)	Uzun matn o'qilganda TX registri to'lib qoladi va kitobxon umumiy, yaxlit tasvirni ko'rolmaydi. Uning nigohi faqat ayrim obrazlarga qaratilgan bo'ladi. Buni xuddi qorong'ida mashinada ketayotganda yo'lning faqat faralar bilan yoritilgan qismini ko'rishga o'xshatish mumkin. Agar matnni o'qiyotganda yaxlit tasvirni hamda mayda detallarni ham ko'rgan holda nigohimizni o'zgartira olsak, bunday o'quv materiali esda yaxshi saqlanib qo'ladi.
Umumlashtirish	Xotira apparatida nutq muhim ahamiyatga ega. O'z fikrimizni erkin bayon qilish, ichki ekranimizdagi, tasavvurimizdagi obrazlarni ovoz chiqarib gapirisha olishimiz juda zarur. Chunki, inson gapirganida xotira mashqi eng avjiga chiqadi, inson miyasida axborotni ishlash jarayonlari sur'ati keskin oshib ketadi.

“MANTIQIY FIKRLASH USULLARI” MAVZUSIGA “FSMU” METODINI QO’LLASH

КATTA MATNNI ESDA SAQLASH UCHUN MATRISALI VA

ASSOSATSIYALI FIKRLASH USULLARI NOQULAY HISOBLANADI?

Mantiqiy fikrlash usullari

darvlari

Abstrakt

kimyoviy elementlar

davriy sistemasi

matritsadagi bloklar

Matrisa

Matrisali

Konkret

Assosatisiyali

jihozlar

guruhlari

7 ± 2 AB

qatorlari

kataklari

Yirik matnli axborotlar

texnologik jarayon

fantaziya

ijodkorlik

murakkab

Ketma-ketlik

Xid bilish

eshitish

ko‘rish

sezgi

tasavvur

mantiqiy zanjir

emotsionlar hislar

sxemalar

ichki ekran

nutq

Tasavvuri-mizdagi obrazlar

ko'p matritsalar

subtitrlar

Yirik matn

vizual

effektlar

ikkinchi darajada guruhlash usuli

videoma'ruzalar tuzish

Camtasia Studio

dasturi

animatsion harakatlar

yo'qolish

sekin paydo bo'lish

“MANTIQIY FIKRLASH USULLARI” MAVZUSIGA “KLASTER” METODI NAMUNASI

“KIMYOVIY-TEXNOLOGIK TA’LIMDA QO‘LLANILADIGAN AXBOROT SHAKLLARI” MAVZUSIGA “CHARXPALAK” METODINI QO’LLASH

jonli shakl

jonsiz shakl

ko‘rish,

eshitish,

hid bilish,

ta’m bilish,

ushlab ko‘rish

Moddiy qobiq

tafakkur qobig‘i

Fantaziya,

imitatsiya,

Diqqat

tasvir elementlari lementlari

xarakat elementlari

model

matematik model

masshtab

ob’ekt shakllari

texnik fikrlash

miqdoriy tasvir

mantiq

pog‘onalar, ustunlar

adabiy til elementlari

simpatiya

jonli muloqati

“Jarayon”

+

+

+

+

+

+

+

“Video”

+

+

+

+

+

+

“Foto”

+

+

+

+

“Rasm”

+

+

+

+

+

+

“Chizma”

+

+

+

+

“Sxema”

+

+

+

+

“Grafik”

+

+

+

+

+

“Jadval”

+

+

+

+

+

“Matn”

+

+

+

+

“Og‘zaki bayon”

+

+

+

+

“KIMYOVIY-TEXNOLOGIK TA’LIMDA QO‘LLANILADIGAN AXBOROT SHAKLLARI” MAVZUSIGA "TUSHUNCHALAR TAHLILI" METODINI QO‘LLASH

№	Tushunchalar mazmuni	Tushuncha nomi
1	Yaxlit tasavvur bo‘ladi, hamma sezgi organlari ishtirok etadi	“Jadval”
2	Jarayondagi hodisalar ekranda, ya’ni tekislikda aks ettiriladi	“Video”,
3	Ob’ekt haqidagi ma’lumotlar ......... orqali olinadi. Ya’ni harakat va ovoz elementlari yo‘qoladi, faqat ko‘rish sezgisi ishlaydi.	“Foto”,
4	Fotodan farqli ravishda, tasvir inson tomonidan yoritiladi	“Rasm”,
5	Ob’ektlarning muxandislik tili bilan ifodalangan tasviri	“Chizma”,
6	O‘rganilayotgan ob’ekt har xil shakllar tarzida ifodalanadi	“Sxema”,
7	O‘rganilayotgan ob’ektga ta’sir qiluvchi omillarning ta’sirini ko‘rish mumkin	“Grafik”,
8	Bir nechta grafiklar jamlanmasi, bir nechta pog‘onalardan iborat bo‘lgan keng ma’lumotlarni jamlab olgan	“Jadval”,
9	O‘rganilayotgan ob’ekt haqidagi ma’lumotlar yozma shaklda bayon etiladi	“Matn”,
10	Ob’ekt haqidagi ma’lumotlar ma’ruzachi tomonidan og‘zaki ravishda bayon etiladi	“Og‘zaki bayon”

XULOSALAR

• 1. Mavzu bo‘yicha kerakli adabiyotlar o‘rganildi va tahlil qilindi.
• 2. Mazkur bitiruv ishida “Kimyoviy-texnologik fikrlash asoslari” fanining 3 ta mavzusi tanlab olindi va tanlangan mavzular bo‘yicha ma’ruza matni qayta ishlandi.
• 3. Ta’lim oluvchi bilimini o‘zlashtirishi muntazam va samarali nazorat qilinishi maqsadida o‘quv materiallariga oid nazorat savollari tuzildi.
• 4. Fanning tanlab olingan mavzulariga tuzilgan rejalar asosida B.Blum taksonomiyasi kategoriyalarini qo‘llab o‘quv maqsadlari aniqlandi, hamda ular jadvallar shaklida keltirildi.
• 5. Tanlangan mavzudan “Mantiqiy fikrlash usullari” mavzusini o‘qitish bo‘yicha mashg‘ulotning texnologik xaritasi tuzildi.
• 6. Mavzularni keng yoritish maqsadida bir qator interfaol usullar: “Sinkveyn”, “Klaster”, “Charxpalak”, “Tushunchalar taxlili”, “Assisment”, “Venn” diаgrammasi metodlari ishlab chiqildi.
• 7. Tanlab olingan mavzuni o‘qitish metodikasi ishlab chiqildi.
• “Kimyoviy-texnologik fikrlash asoslari” fanini o‘qitishda interfaol metodlardan samarali foydalana olish quyidagilarni kafolatlaydi:
• - Talabalar interfaol ta’lim texnologiyalari bilan yaqindan tanishadi.
• - Talabalar interfaol ta’lim texnologiyalarining didaktik imkoniyatlaridan xabardor bo‘ladi.
• - Talabalar ta’lim jarayonida interfaol ta’lim texnologiyalarini qo‘llashni o‘rganadi.
• - Talabalarda o‘qitish jarayonida interfaol ta’lim texnologiyalaridan foydalanish ko‘nikma, malakalari shakllanadi.