Kafedrasi “biotexnologiya” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Yadroning funksional ahamiyati. Yadrosidan mahrum bo'lgan hujay-ra bir oz vaqtdan keyin halok bo'lib ketadi. Bu narsa yadroning hujayra hayot faoliyatida muhim jarayonlarni ta'minlab borishini ko'rsatadi. Chindan ham yadro hujayraning shakllanish jarayonlarida, oqsil sintezi­da, ribosomalar va RNK hosil bo'lishida, hayot-faoliyat uchun zarur oksidlanish jarayonlarining idora etilishida qatnashadi.

Yadro xromoso-malari alohida ahamiyatga egadir. Bular har bir hujayraning genetik kodini saqlab boruvchi substansiyalaridir. Xromosomalar hujayraning ko'payishida xuddi shu hujayraga xos bo'lgan belgilar va xossalarning aniq takrorlanishini, qiz hujayrada yuzaga kelishini ta'minlaydi. Genetik kod xromosomalarning asosiy tarkibiy qismi bo'lmish DNKda jo bo'lgan.

HUJAYRANING KIMYOVIY TARKIBI VA FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI

Sitoplazma tarkibiga barcha kimyoviy elementlar kiradi, ular hayot faoliyatida o'zining qanday ahamiyatga egaligiga qarab har xil miqdorda bo'ladi.

Hayot uchun C, O, H, Na, K, Ca, Mg, Cl, P, S, Fe zarur. Organizmda: Li, Ba, F, Br, Sr, Cu, Si, Co va boshqa elementlar topilgan, bular juda oz miqdorlarda bo'ladi, shuning uchun mikroelementlar deb ataladi.
Anorganik moddalar hujayrada tuzlar ko'rinishida, odatda dis-sotsiyalangan holatda yoki organik moddalar bilan birikkan holda bo'la­di. Anorganik moddalar yordamida kislota-ishqor muvozanati saqlanib turadi, osmotik bosim idora etib boriladi, hujayraning ta'sirlanuvchan-ligi ta'minlanadi, organizmning fermentativ jarayonlari bo'lib turadi, u o'sadi va rivojlanadi.
Hujayradagi organik moddalar jumlasiga oqsillar, lipidlar va uglevodlar kiradi.
Oqsillar. Hujayrada uchraydigan organik birikmalar orasida birinchi o'rinda turadi. Hujayra quruq massasinnng kam deganda 50 foizi shularning ulushiga to'g'ri keladi. Barcha oqsillar tarkibiga uglerod, vodorod, azot va kislorod kiradi. Deyarli barcha oqsillar tarkibida oltingugurt bo'ladi, ba'zi oqsillarda fosfor, rux va mis bor.

Oqsillarning molekulyar massasi juda katta — 6000 dan 1 mln. gacha boradi va bundan ham ko'proq bo'ladi. Kislota darajasida ular past molekulali oddiy birikmalargacha —a = aminokislotalargacha parchalanadi. Oqsilning ana shunday tuzilish elementlari tariqasida hayvon organizmida faqat 20 ta har xil aminokislotalar uchraydi.