Kafedrasi abdullayev utkir azimovich

3-jadval 
O’zbekiston Respublikasida eksport-import hajmi va milliy valyutaning 
AQSh dollariga nisbatan yillik qadrsizlanish sur’ati
193
 
Ko’rsatkichlar 
2012y. 
2013y. 
2014y. 
2015y. 
2016y. 
Eksport hajmi, mlrd. so’m
14,3 
15,1 
14,1 
12,5 
12,6 
Import hajmi, mlrd. so’m 
12,0 
13,8 
13,9 
11,8 
12,1 
So’mning 1 AQSh dollariga 
nisbatan almashuv kursi, 
so’m 
1984,00 
2202,20 
2422,40 
2810,00 
3231,48 
1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinadiki, 2012-2013 yillarda 
respublikamizda eksportning ham, importning ham hajmini o’sish sur’ati 
kuzatilgan. Mazkur davrda milliy valyutaning AQSh dollariga nisbatan yuqori 
qadrsizlanish sur’ati kuzatilgan (11,0%). 
1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2013-2015 yillarda eksport hajmining 
pasayish tendentsiyasi kuzatilgan. Holbuki, ushbu davrda so’mning AQSh 
dollariga nisbatan yuqori qadrsizlanish sur’ati kuzatilgan. Demak. Ushbu 
devalvatsiya eksportni rag’batlantirishga xizmat qilmagan. 
2014-2015 yillarda import hajmining sezilarli darajada qisqarishi kuzatilgan. 
Bunda esa, milliy valyutaning qadrsizlanishi muhim rol o’ynagan. Chunki, mazkur 
davrda so’mning AQSh dollariga nisbatan qadrsizlanish sur’ati16,0 foizni tashkil 
etgan va buning natijasida import sezilarli darajada qimmatlashgan. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-
sonli “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-
tadbirlar to’g’risida”gi farmoniga muvofiq, 2017 yilning 5 sentyabridan boshlab 
respublikamizning yuridik shaxslariga joriy xalqaro operatsiyalar bo’yicha 
to’lovlarni amalga oshirish uchun tijorat banklarida chet el valyutasini 
cheklovlarsiz sotib olish joriy qilindi
194
.
Shuningdek, Mazkur Farmonda belgilangan milliy valyutaning chet el 
valyutasiga nisbatan kursini belgilashda faqatgina bozor mexanizmlarini qo’llash 
192
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini 
liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni//O’zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari to’plami. – Toshkent, 2017. – №36 (796). – 945-modda.
193
Jadval O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan 
tuzilgan. 
194
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini 
liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni//O’zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari to’plami. – Toshkent, 2017. – №36 (796). – B. 55. 

---

 
to’g’risidagi talabdan kelib chiqqan holda, so’mning 1 AQSh dollariga nisbatan 
nominal almashuv kursi 8100,00 so’m qilib belgilandi. Bu esa, bungacha amal 
qilgan almashuv kursidan qariyb ikki barobar yuqoridir. Natijada, iqtisodiyotning 
real sektori korxonalarining importni to’lash va xorijiy valyutalardan olingan bank 
kreditlarini qaytarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarini keskin oshishiga olib keldi. 
Oqibatda, import hajmini qisqarishi va xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytara 
olmaslik ehtimoli kuchaydi.
E’tirof etish joizki, inflyatsion targetlash rejimiga o’tish masalasi kun 
tartibiga qo’yilishi bilan Markaziy bankning kurs siyosatini takomillashtirishning 
dolzarbligi yanada oshdi. Buning sababi shundaki, inflyatsion targetlash rejimiga 
o’tilgandan so’ng monetar siyosatning yangi indikatori, ya’ni inflyatsiyaning 
maqsadli ko’rsatkichi paydo bo’ladi. Bunday sharoitda monetar siyosatning 
amaldagi indikatorlaridan foydalanish amaliyoti qanday o’zgaradi, degan jiddiy 
masala yuzaga keladi. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi PQ-3272-
sonli “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar 
to’g’risida”gi qarorida inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tish 
vazifasi qo’yilgan
195
. 
Monetar siyosatning 2017 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlarida 2016 
yilda kurs siyosati mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi va ichki bozorlardagi 
raqobatbardoshligini mustahkamlashga qaratilganligi hamda ushbu maqsadga 
erishishda 2016 yil davomida so’mning AQSh dollariga nisbatan almashuv kursini 
bosqichma-bosqich devalvatsiya qilib borilganligi e’tirof etilgan
196
. 
Ammo so’mning AQSh dollariga nisbatan devalvatsiya sur’ati 2016 yilda 15 
foizni tashkil etgan. Bu esa, yuqori darajadagi qadrsizlanish sur’ati bo’lib, 
importning sezilarli darajada qimmatlashishiga olib keldi. 
Qat’iy belgilangan almashuv kursini joriy qilish ma’lum darajada 
inflyatsiyani jilovlab turish imkonini beradi, ammo uning moslashuvchan 
bo’lmaganligi sababli inflyatsiyani pasayish sur’atlari sekin kechadi. Agar 
mamlakatda milliy valyutaning nominal almashuv kursi xorijiy valyutaga nisbatan 
qat’iy belgilab qo’yilgan bo’lsa, u holda, inflyatsiya darajasini mamlakatning 
asosiy savdo sheriklari bo’lgan mamlakatlardagiga nisbatan yuqori bo’lishi milliy 
valyutaning real almashuv kursini oshishiga olib keladi. Bunday sharoitda mehnat 
unumdorligining tegishli ravishda oshmasligi mamlakat korxonalarining tashqi 
raqobatbardoshligiga jiddiy putur etkazadi va iqtisodiy o’sish sur’atining 
sekinlashishiga olib keladi. Xalqaro amaliyotda aynan shunday holat 1996 yilning 
oxirida Chexiya Respublikasida kuzatildi. Ushbu holatning sabablari o’rganilganda 
shu narsa ma’lum bo’ldiki, Chexiyada real ish haqining o’sish sur’ati mehnat 
unumdorligining 
o’sish 
sur’atidan 
yuqori 
bo’ldi, 
eksport 
sohasida 
qiyinchiliklarning yuzaga kelishi natijasida mamlakat hukumati milliy valyutani 
devalvatsiya qilishga majbur bo’ldi. 
195
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi PQ-3272-sonli “Pul-kredit siyosatini yanada 
takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori. O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari 
milliy bazasi. Normativ-huquqiy hujjatlar rasmiy e’lon qilish bo’limi. 
www.lex.uz
.
196
Monetar siyosatning 2017 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari//Bozor, pul va kredit. – Toshkent, 2017. – №1. 
– 22-b. 

---

 
Davlat byudjeti defitsitining yuqori darajada bo’lishi (byudjet defitsitining 
YaIMga nisbatan darajasining 3 foizdan oshmasligi normal holat hisoblanadi) va 
uni Markaziy bankning kreditlari hisobidan qoplanishi muomalaga tovarlar bilan 
ta’minlanmagan pullarning chiqishiga, tijorat banklari kreditlarining foiz 
stavkalarini oshishiga olib keladi. Natijada inflyatsiya kuchayib, monetar 
siyosatning samaradorligi pasayadi. 
O’z navbatida, muomalada pullar taklifining ko’payishi inflyatsiya 
darajasining oshishiga va, natijada, davlat byudjeti xarajatlarining oshishiga olib 
kelishi mumkin. 
F.Mishkinning fikriga ko’ra, umumiy ishlab chiqarish hajmi va foiz stavkasi 
davlat byudjeti xarajatlari bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlikka, soliqlar bilan esa, 
teskari bog’liqlikka ega
197
. 
197
Мишкин Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых рынков. Пер. с анг. – М.: 
000 «И.Д.Вильямс», 2013. - С. 677. 

---