Kafedrasi abdullayev utkir azimovich

3.Monetar siyosatning makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashdagi 
ahamiyati.
 
Ko’pgina rivojlangan davlatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, tashqi qarzlar 
hajmi yalpi ichki mahsulot hajmining 60 foizidan oshib ketadigan bo’lsa, iqtisodiy 
o’sishning pasayishiga o’z ta’sirini o’tkazadi va asta-sekin iqtisodiy inqirozga olib 
kelishi mumkin. 
Iqtisodiy inqirozlarning oldini olish uchun hukumat o’z siyosatida aniq 
maqsadlar va zarur bo’lgan chora-tadbirlarni belgilab oladi hamda ularni amalga 
oshiradi. Davlat iqtisodiy siyosatidagi eng asosiy va hal qiluvchi ahamiyatga ega 
bo’lgan chora-tadbirlar dasturidan biri bu - Moliyaviy dasturlash usulidir.
Jumladan, ushbu usulda asosiy asosiy makroiqtisodiy sektorlar (real sektor, 
to’lov balansi, jamlanma davlat byudjeti va pul-kredit sektori) va ular o’rtasidagi 
o’zaro bog’lanishlar chuqur tahlil qilinadi. 

---

 
Xususan, jamg’arma va investiyalar, jamlanma davlat byudjeti taqchilligi va 
to’lov balansi joriy hisobvarag’ining taqchilligi, to’lov balansining umumiy 
taqchilligi, rasmiy xalqaro rezervlar va pul-kredit sektorining sof tashqi aktivlari 
o’rtasidagi bog’liqliklar, ularning istiqbolda o’zaro uzviy ravishda rivojlanishini 
bashorat qilish usullari ishlab chiqiladi. 
Shu bois Jahonning nufuzli moliya-kredit tashkilotlari, jumladan Xalqaro 
Valyuta Jamg’armasi tomonidan Hukumat iqtisodiy siyosatida “Moliyaviy 
dasturlash” xususida o’ta jiddiy e’tibor beriladi. Bu borada XVJ tomonidan 
rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlarning Hukumat, 
Markaziy bank, Moliya va Iqtisodiyot vazirliklari rahbar xodimlari va 
mutaxassislari uchun har yili bir-necha marta yuqori saviyada Xalqaro seminarlar 
tashkil etiladi.
Ushbu seminarlardan olingan bilimlar amaliyotda o’zining samarasini 
bermoqda. Hozirgi paytda o’tish iqtisodiyotidagi mamlakatlarda inflyatsiya 
darajasi keskin pasaytirilgan, mamlakatlarda makroiqtisodiy barqarorlik va 
barqaror iqtisodiy o’sish ta’minlangan, bank va moliya tizimi, moliya bozorlari, 
xususan, qimmatli qog’ozlar, pul va valyuta bozorlari bosqichma-bosqich 
rivojlanmoqda.
Ammo xalqaro tajriba va tarix ham ishlab chiqarishning pasayishini 
to’xtatish, inflyatsiyani jilovlash va pasaytirish, ishsizlikni kamaytirish hamda 
makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikka qisqa vaqtda erishib bo’lmasligini 
isbotladi. Buning uchun bir-necha yillar lozimligini va Hukumat tomonidan bir 
qator jiddiy iqtisodiy va tuzilmaviy islohotlar amalga oshirilishi taqozo etilishini 
ko’rsatdi. Bu xususda jahonning juda ko’p iqtisodchi-olimlari o’z fikrlarini 
aytishgan.
Jumladan, Xalqaro Valyuta Jamg’armasining katta iqtisodchisi – 
Avstriyaning Birlashgan Vena instituti professori A.Antonaya “Makroiqtisodiy 
tahlil va siyosat” mavzusida 2000 yilda Venada tashkil etilgan Xalqaro seminarda 
shunday ta’kidlagan edi. “Makroiqtisodiy barqarorlikka erishish bir-necha yillarni 
talab qiladigan juda murakkab va muhim jarayondir. Shuning uchun mamlakatda 
hukumat tomonidan bir qator jiddiy va samarali tuzilmaviy hamda iqtisodiy 
islohotlar amalga oshirilishi lozim”. 
Shuningdek Avstriyaning Vena Xalqaro tadqiqotlar instituti direktori 
o’rinbosari professor P.Havlik esa 2000 yilda shunday degan edi. “Makroiqtisodiy 
barqarorlikka erishish juda murakkab makroiqtisodiy muammolardan biri bo’lib, 
buning uchun bir yoki ikki yil emas, balki bir-necha yillar kerak bo’ladi. Misol 
uchun 2000 yilda ko’pchilik mamlakatlarning, jumladan Chexiya, Estoniya, 
Bolgariya va Ruminiyaning 1990 yilgi ishlab chiqarish darajasiga erishmaganligini 
aytish mumkin”.
Shu o’rinda O’zbekistonning 1996 yilda MDH mamlakatlari ichida 
birinchilar qatori iqtisodiy o’sishga erishganligini va YaIMning real o’sishi 1,6 
foizni tashkil etganligini yana bir bor e’tirof etmoq lozim. Iqtisodiy o’sishga 
Tojikiston 1997 yilda, Turkmaniston 1998 yilda, Rossiya 1999 yilda, Ukraina va 
Moldaviya esa 2000 yilda muvaffaq bo’lgan.

---

 
Jahonning eng nufuzli iqtisodiy gazetalaridan biri “Financial Times”ning 
2003 yil 29 apreldagi sonida bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan ayrim mamlakatlarda 
yuqori natijalarga erishilganligi e’tirof etilgan edi. Jumladan, bunda 2002 yilga 
kelib 1989 yilga nisbatan Polshada yalpi ichki mahsulotning real o’sishi - 130 
foizga, Sloveniyada – 121, Albaniyada - 114, Vengriyada – 112, Slovakiyada –
111, O’zbekistonda – 106 va Chexiyada – 105 foizga etganligi alohida 
ta’kidlangan edi. 
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, har bir davlat iqtisodiyotidagi eng asosiy 
muammolardan biri bu oqilona inflyatsiya darajasini aniqlash, ya’ni inflyatsiya 
darajasi necha foiz miqdorida bo’lsa, iqtisodiy o’sish eng yuqori bo’ladi. Bu 
savolga hech bir iqtisodchi aniq javob beraolmaydi. Chunki inflyatsiya darajasiga 
ta’sir etuvchi omillar har bir davlat uchun o’ziga xos xususiyatlarga ega. 
Fikrimizcha, iflyatsiyaning kelib chiqishiga va uning o’zgarishiga eng 
avvalo, quyidagi omillar: bozordagi talab va taklif muvozanatining buzilishi, pul 
massasining o’sishi, ishlab chiqarishning pasayishi, byudjet taqchilligining o’sishi, 
ish haqining oshirilishi, valyuta kursining devalvatsiyasi, davlat tomonidan tartibga 
solinadigan tovar va xizmatlar narxining oshirilishi ta’sir qiladi. Xususan, oziq-
ovqat mahsulotlari, kommunal to’lovlar, elektr energiyasi, transport xizmatlari, 
yoqilg’i va boshqalar. Shu bilan birga, monopol tovar va xizmatlar narxlarining 
o’sishi, boshqa bir qator ichki va tashqi omillar ham inflyatsiya darajasining 
o’zgarishiga ta’sir qiladi.
O’z navbatida, valyuta kursining o’zgarishiga, mamlakat to’lov balansi 
muvozanatining, eksport va import tovarlari narxlarining, jahon bozoridagi 
kon’yunkturaning o’zgarishi, mamlakatdagi siyosiy vaziyat, inflyatsiya darajasi, 
byudjet xarajatlarining va pul taklifining oshishi kabi bir qator omillar ta’sir qiladi.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, ko’pgina davlatlarda 
inflyatsiya darajasini yillik 1-5 foiz miqdorida ushlab turishga harakat qilinadi, 
chunki iqtisodiy o’sish, bunday inflyatsiya darajasida, ular uchun eng yuqori 
bo’ladi. Rivojlanayotgan davlatlarning ko’pchiligi inflyatsiya darajasini yillik 5-10 
foiz miqdorida bo’lishini maqsad qilib qo’yadi. Bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan 
davlatlar esa inflyatsiya darajasini yillik 10-15 miqdorida bo’lishini ta’minlashga 
asta-sekinlik bilan erishib, 5-10 foizgacha pasaytirishga harakat qiladi va ishlab 
chiqarishning real o’sishiga erishadi.
Inflyatsiya darajasi yillik 20-40 foiz darajasida bo’lsa yalpi ichki 
mahsulotning real o’sishi deyarli yuqori bo’lmaydi. Agar inflyatsiya darajasi yillik 
40 foizdan yuqori bo’lsa, ushbu ko’rsatkich fiskal xarakterga ega bo’lib, byudjet 
daromadi va xarajatlarini barqaror, ya’ni byudjet taqchilligini YaIMning 3 foizidan 
oshmasligini ta’minlashga erishish lozim bo’ladi.
Xalqaro tajriba shuni ko’rsatadiki, ko’pgina davlatlarda inflyatsiya 
darajasining yillik 40 foizdan oshishi natijasida YaIM real o’sishi kuzatilmagan. 
Bundan ko’rinib turibdiki, inflyatsiya darajasi qancha yuqori bo’lsa, 
iqtisodiyotdagi real o’sish shunchalik pasaya boradi.
Rivojlangan va rivojlanayotgan xorijiy mamlakatlarda makroiqtisodiy, 
monetar, fiskal, investitsiya va ijtimoiy siyosat sohasida to’plangan ko’p yillik 
nazariy va amaliy tajribalarga qaramasdan, ushbu sohalarda yo’l qo’yilgan jiddiy 

---

 
xatolar natijasida makroiqtisodiy va moliyaviy muammolarga boy bo’lgan global 
moliyaviy inqiroz yuzaga keldi. 
Yuqorida qayd etilgan sohalardagi siyosatni yuritishda yo’l qo’yilgan xatolar 
pirovardida iqtisodiyotda salbiy oqibatlarga, hatto inqirozlarga ham olib kelishi 
mumkinligini global moliyaviy inqiroz ham isbotladi. 
Xususan, rivojlangan davlatlarning ipotekali kreditlash tizimida uzoq yillar 
davomida shakllanib, 2007 yilda bank–moliya tizimida o’zini namoyon 
qilaboshlagan va 2008 yilda ro’y bergan global moliyaviy inqiroz avvalgi iqtisodiy 
va moliyaviy inqirozlardan tubdan farq qiladi. 
Ayni paytda davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz jiddiy 
makroiqtisodiy, moliyaviy va ijtimoiy muammolar ko’rinishida o’z ta’sirini eng 
avvalo, iqtisodiyoti moliyaviy bozorlar orqali bog’liq bo’lgan rivojlangan va 
rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ko’rsatmoqda.
AQShdagi retsessiya holati va uning oqibatlari o’z ta’sirini jahon moliya 
bozoriga, xususan pul, qimmatli qog’ozlar va valyuta bozoriga, ishlab chiqarishga, 
investitsiyalarga, rangli metallar bozoriga, xalqaro talab va taklifga, eksport va 
import hajmiga sezilarli darajada ko’rsatmoqda. 
Rivojlangan davlatlarda moliyaviy bozorlar nobarqarorligi, ishlab chiqarish 
hajmi, umumiy talab, xalqaro savdo va investitsion faollikning pasayishi, ishsizlik 
darajasi, davlat qarzlari, byudjet va to’lov balansi taqchilligining o’sishi, kabi 
jiddiy muammolar hamon saqlanib qolmoqda.
XVFning World Economic Outlook nomli nashri ma’lumotlariga ko’ra dunyo 
iqtisodiyoti 2007 yilda 5,2 foizga, 2008 yilda 3,0 foizga o’sgan bo’lsa, 2009 yilda 
esa aksincha -1,1 foizgacha iqtisodiy pasayish kuzatildi. Rivojlangan davlatlarda 
2007 yilda 2,7 va 2008 yilda 0,6 foizga iqtisodiy o’sish kuzatilgani holda, 2009 
yilda - 3,4 foizga, AQShda -2,7, Evrohududda – 4,2, Markaziy va Sharqiy Evropa 
mamlakatlarida -6,7 foizgacha pasaydi
177
.
Xususan, 2009 yilda iqtisodiy pasayish Yaponiyada–5,4 foizni, Italiyada -5,1 
foizni, Germaniyada-4,2, Ispaniyada 3,8, Frantsiyada-2,4, Kanadada-2,5 va boshqa 
rivojlangan davlatlarda 2,1 foizni tashkil etdi
178
. 
Ishsizlar soni ham tobora o’sib bormoqda. AQShda ushbu ko’rsatkich 10 
foizdan, Ispaniyada-19,5, Niderlandiyada-22,5, Belgiyada-12,2, Xitoyda-9,2, 
Evrohudda-9,6, Chilida-10,8, Kolumbiyada-12,6, Misrda-9,4, Gretsiyada-9,6, 
Gremaniyada-8,2, Buyuk Britaniyada-7,9, Frantsiyada-10,2, Hindistonda-9,1, 
Indoneziya, Argentina, Braziliyada 8 foizdan oshib ketdi
179
. 
Iqtisodiy pasayish oqibatida soliq to’lovlari ham kamayib byudjet taqchilligi 
ortmoqda. AQShda u YaIMga nisbatan-11,9 foizni, Yaponiyada-7,7, Buyuk 
Britaniyada-14,5, Evrohududda–6,5, Ispaniyada-10,6, Frantsiyada-8,2, Gretsiyada-
6,8, Belgiyada -6,0 , Avstriyada-5,7, Italiyada-5,3, Niderlandiyada-4,7, 
Germaniyada- 4,6, Malayziyada-7,9, Hindistonda- 8,0, Taylandda -5,8, Tayvanda-
5,0, Turkiyada-5,5, Venesuellada-7,6 foizni tashkil etdi
180
. 
177
IMF, World Economic and Financial Surveys, World Economic Outlook, January 2010, Chapter 1, page2.
178
IMF, World Economic and Financial Surveys, World Economic Outlook, January 2010, Chapter 1, page2. 
179
The Economist, February 2010, page117. 
180
The Economist, February 2010, page118. 

---

 
Shuningdek, ko’p mamlakatlarda tashqi qarzlar miqdori ham ortmoqda. 
Ushbu ko’rsatkich YaIMga nisbatan Baxreynda-180 foizdan, Iroqda-128, 
Gretsiyada-120, AQShda-90, Qozog’iston va Qirg’izistonda - 100 foizdan, 
Ukrainada-60, Gurjiston va Tojikistonda 55 foizdan oshib ketgan
181
.
O’z navbatida, tashqi savdo aylanmasi dunyo mamlakatlari bo’yicha YaIMga 
nisbatan-11,9 foizga, eksport rivojlangan davlatlar bo’yicha-13,6 foizga, import-
13,7 foizga kamaydi. Rivojlanayotgan va o’tish iqtisodiyoti mamlakatlari bo’yicha 
eksport-7,2 foizga va import -9,5 foizga kamaydi. 
AQSh Federal Zaxira Tizimi (FZT) monetar siyosat instrumentlaridan 
makroiqtisodiy o’sish sur’atlariga ta’sir etish maqsadida aktiv foydalanadi. 
Masalan, 2001 yilda AQSh iqtisodiyotida retsessiya belgilarining paydo bo’la 
boshlaganligi FZTni “arzon pullar” siyosatini qo’llashga majbur qildi va natijada 
2001-2004 yillarda pul massasining oshishini rag’batlantiruvchi ekspansionistik 
monetar siyosat olib borildi. Ushbu siyosatning natijasi o’laroq, AQSh hukumatiga 
tegishli pul mablag’lari bo’yicha belgilangan stavka 2001 yildagi 6,5 foizdan 2004 
yil dekabr oyiga kelib, 1,75 foizga tushdi
182
. 
2008 yilda boshlangan global moliyaviy inqiroz AQSh iqtisodiyotini 
retsessiya holatiga tushirib qo’ydi. Buning natijasida FZT hisob stavkasini 
pasaytirishga majbur bo’ldi. 2010 yil senyatbr oyida FZT hisob stavkasining yillik 
darajasini o’zgartirmasdan, 0,25 % darajasida qoldirishga qaror qildi. 
B.Sh.Bernankening fikriga ko’ra, AQSh iqtisodiyotini retsessiya holatidan to’liq 
chiqib keta olmaganligi FZTning hisob stavkasini o’zgarishsiz qoldirish 
zaruriyatini yuzaga keltirdi
183
. 
Global moliyaviy-iqtisodiy inqirozning mamlakat iqtisodiyotiga va bank 
tizimiga nisbatan salbiy ta’siriga barham berish maqsadida past foizli 
markazlashgan 
kreditlar 
katta 
miqdorda 
berildi 
hamda 
ochiq 
bozor 
operatsiyalarining hajmi oshirildi. Masalan, 2009 yil mart oyida FZT tomonidan 
hukumat qimmatli qog’ozlari va ipoteka obligatsiyalarini sotib olish rejasi e’lon 
qilindi. 2010 yilning birinchi choragi yakuniga kelib, FZT tomonidan AQSh 
hukumatining 300 mlrd. dollar miqdoridagi qimmatli qog’ozlari, 1,25 trln. dollar 
miqdoridagi ipoteka qimmatli qog’ozlari sotib olindi
184
. 
Ekspansionistik pul-kredit siyosatining qo’llanilishi milliy iqtisodiyotning pul 
mablag’lari bilan ta’minlanganlik darajasini oshishiga olib keladi. Shu sababli, 
AQShda monetizatsiya koeffitsientining nisbatan yuqori darajasi saqlanib 
qolmoqda 
Tahlil natijalari ko’rsatdiki, 2008-2010 yillarda AQShda monetizatsiya 
koeffitsienti pasayish tendentsiyasiga ega bo’ldi. Bu esa, mazkur davrda YaIMning 
o’sish sur’atini M2 pul massasining o’sish sur’atidan yuqori bo’lganligi bilan 
izohlanadi. Masalan, 2010 yilda M2 ning o’sish sur’ati 2009 yilga nisbatan 3,4 
foizni tashkil etgan bo’lsa, ushbu davrda YaIMning o’sish sur’ati 3,8 foizni tashkil 
qildi. 
181
Interfax va Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia ma’lumotlari. 
182
OECD Economic Outlook, Vol. №73, 2003/ I. - June, pp. 38-39. 
183
 
www.federalreserve.gov
  sayti ma’lumotlari. 
184
Chibrikov G.G. Politika tsentralnix bankov v usloviyax krizisa//Bankovskoe delo. – Moskva, 2010. - №2. -S.8. 

---

 
Yaponiyada 
2008-2010 
yillarda 
monetizitsiya 
koeffitsienti 
o’sish 
tendentsiyasiga ega bo’ldi. Bu esa, ushbu davrda M2 pul agregatining o’sish 
sur’atini YaIMning o’sish sur’atidan yuqori bo’lganligi bilan izohlanadi. Masalan, 
2010 yilda YaIMning o’sish sur’ati 2009 yilga nisbatan 0,7 foizni tashkil qildi. M2 
pul agregatining o’sish sur’ati esa, mazkur davrda 2,8 foizni tashkil etdi.
Taraqqiy etgan davlatlarda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining 
oqibatlariga barham berish maqsadida moliyaviy qo’llab-quvvatlash tadbirlarining 
amalga oshirilishi pullar taklifining ko’payishiga va shuning asosida YaIM 
deflyatorining oshishiga olib keldi. Masalan, AQShda YaIM deflyatori 2010 yilda 
2009 yilga nisbatan 1,1 foizli punktga oshdi va 10,7 foizni tashkil etdi. 
AQShda FZTning ochiq bozor operatsiyalarining rivojlanganligi unga ochiq 
bozor siyosati orqali tijorat banklarining likvidliligiga ta’sir etish va muomaladagi 
ortiqcha pul massasini olib qo’yish imkonini bermoqda. 2008 yilgi global 
moliyaviy inqirozga qadar FZTga qimmatli qog’ozlarni emitentning bevosita 
o’zidan sotib olishga ruxsat etilmas edi. Ammo jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi 
banklar va boshqa moliyaviy tuzilmalarning likvidliligini shu darajada izdan 
chiqardiki, FZT o’zining ochiq bozor operatsiyalari hajmini oshirishga majbur 
bo’ldi va natijada unga qimmatli qog’ozni bevosita emitentning o’zidan sotib 
olishga ruxsat berildi. Bundan tashqari, FZT 2008 yilning to’rtinchi choragida 
birinchi marta ipoteka obligatsiyalarini ochiq bozor operatsiyalarining ob’ektlari 
tarkibiga kiritildi. Shunga qadar ipoteka obligatsiyalari FZTning ochiq bozor 
operatsiyalarining ob’ektlari sifatida e’lon qilinadigan qimmatli qog’ozlar 
ro’yxatida yo’q edi. 
2008 yilning ikkinchi yarmida boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi FZTning qayta moliyalash kreditlari hajmining oshishiga va diskont 
stavkasining keskin pasayishiga olib keldi.
Markaziy bank monetar instrumentlar orqali makroiqtisodiy ko’rsatkichlarga 
ta’sir etishi uchun moliya bozorida o’zi ham aktiv ishtirok etishi lozim. Masalan, 
Markaziy bank qayta moliyalash siyosati orqali tijorat banklari kreditlari va 
depozitlarining foiz stavkasiga ssuda kapitallari bozori orqali ta’sir etadi. AQSh 
FZT ssuda kapitallari bozorida o’zining kredit resurslari bilan ishtirok etadi. 
Ammo, ba’zi hollarda Markaziy bank tomonidan beriladigan kreditlarning 
miqdorini o’zgartirish yo’li bilan ssudalarning foiz stavkalariga ta’sir etish imkoni 
bo’lmay qoladi. Buning sababi shundaki, ayrim tijorat banklari Markaziy bankdan 
kredit olmaydi. Masalan, AQShda “Morgan Trast” bank, “Cheyz Manxetten” bank 
kabi yirik tijorat banklari 2008 yilda yuz bergan global moliyaviy inqirozga qadar 
FZTdan kredit olmas edi. Bunday sharoitda FZT qayta moliyalash siyosatining 
ta’sirchanligini oshirish maqsadida ochiq bozor siyosatidan foydalanadi. 1980 
yilda shunaqa holat sodir bo’ldi. FZT qayta moliyalash stavkasini oshirish orqali 
tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini oshishiga erisha olmadi. Shunda 
FZT AQSh hukumati obligatsiyalarini katta miqdorda sotib oldi va ularni REPO 
sharti bo’yicha joylashtirishini e’lon qildi. Hukumat obligatsiyalarini REPO sharti 
bo’yicha sotib olinadigan stavka bank depozitlarining foiz stavkasidan yuqori 
bo’lganligi sababli aholi va kompaniyalar bo’sh pul mablag’larini hukumat 
obligatsiyalariga investitsiya qildilar. Natijada tijorat banklarida depozitlar taklifi 

---

 
kamayib, kreditlarning foiz stavkasini oshishiga sabab bo’ldi. O’z navbatida, tijorat 
banklari kreditlarining foiz stavkasini oshishi kreditlarning qimmatlashuviga olib 
keldi va muomaladagi pul massasi kamayib, AQSh dollarining boshqa etakchi 
xorijiy valyutalarga nisbatan qadri oshdi. 
Tijorat banklarining balansida yuqori likvidli qimmatli qog’ozlarga qilingan 
investitsiyalar hajmining katta ekanligi AQSh FZTga ochiq bozor operatsiyalari 
orqali muomaladagi pul massasining hajmiga ta’sir etish imkonini beradi. Masalan, 
AQShning yirik tijorat banklaridan biri bo’lgan “Benk of Amerika”ning hukumat 
qimmatli qog’ozlariga qilingan investitsiyalarining brutto aktivlar hajmidagi 
salmog’i 2014 yil yakuni bo’yicha 9,1 foizni tashkil etdi
185
. 
AQSh FZTning qayta moliyalash siyosati «diskont oynasi» orqali amalga 
oshiriladi. Shunisi xarakterliki, tijorat banklariga trattalarni qayta hisobga olish 
limiti bir xil qilib o’rnatiladi. Bunda trattalarni qayta hisobga olish kontingenti 
summasi tijorat banklari soniga taqsimlanadi. Hosil bo’lgan summa FZT 
tomonidan har bir tijorat bankiga nisbatan begilangan limit sifatida e’lon qilinadi. 
Yaponiya Markaziy bankining monetar siyosatini amalga oshirishda asosan 
ikki monetar instrumentdan – qayta moliyalash siyosati va ochiq bozor siyosatidan 
faol tarzda foydalanilmoqda. 
Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining barqarorligi borasida Yaponiya 
Markaziy banki o’ziga xos o’rin tutadi. 2006 yilning noyabr oyida Yaponiya 
Markaziy bankining hisob stavkasi so’nggi besh yil ichida birinchi marta 
o’zgardi
186
. 
Shunisi xarakterliki, Yaponiyada Buyuk Britaniya, Kanada, Lyuksemburg, 
Shvetsiya mamlakatlaridagi kabi majburiy zaxira siyosatidan Markaziy bank 
monetar siyosatining instrumenti sifatida foydalanilmaydi. Buning sababi 
shundaki, mazkur mamlakatlarda monetar siyosatining ochiq bozor siyosati, qayta 
moliyalash siyosati, valyuta siyosati kabi an’anaviy instrumentlaridan foydalanish 
amaliyoti takomillashgan. Shu sababli, mazkur mamlakatlarda majburiy zaxira 
stavkasi kabi ma’muriy instrumentdan foydalanishga ehtiyoj sezilmaydi. 
Yaponiyada monetar siyosatni amalga oshiruvchi rasmiy organ bo’lib 
Yaponiya Markaziy banki hisoblanadi. Yaponiya Markaziy banki Tokio shahrida 
joylashgan va mamlakatda 32 ta bo’linmaga, mamlakat tashqarisida 6 ta 
bo’linmagan ega. Yaponiya Markaziy banki to’g’risidagi qonunga muvofiq, 
Markaziy bank 100 mln. ien miqdoridagi ustav kapitaliga ega. Bank o’zining 
kapitali miqdorida sertifikat chiqaradi, ammo sertifikatning kamida 55 foizi 
davlatga tegishli bo’lishi lozim
187
. 
Yaponiya Markaziy banki monetar instrumentlar vositasida monetar 
siyosatini amalga oshiradi. Uning monetar siyosatining strategik maqsadi bo’lib, 
mamlakatda baholar barqarorligiga erishish va milliy valyutaning barqarorligini 
ta’minlash hisoblanadi.
Yaponiya Markaziy banki monetar siyosati orqali kredit resurslariga bo’lgan 
talabga va ular taklifiga ta’sir qiladi. Bankning siyosiy Kengashi, Yaponiya 
185
Bank of America. Annual Report, 2014. – 
http://investor
. Bancofamerica.com. 
186
http // lenta. ru/news/2007/02/21/japan/ 
187
 
www.boj.or.jp
 sayti ma’lumotlari. 

---

 
Markaziy banki to’g’risidagi qonunga muvofiq, moliya instrumentlari turlari 
bo’yicha stavkalarni o’rnatish va o’zgarishi yuzasidan javobgar hisoblanadi. 
Yaponiya Markaziy banki monetar siyosatini ishlab chiqish va amalga 
oshirish bilan Direktorlar Kengashi shug’ullanadi. Direktorlar Kengashi 9 kishidan 
iborat bo’lib, uning bittasi direktor, ikkitasi direktorning o’rinbosarlari hisoblanadi.