Кафедра мудири : Б. Уринов

Кафедра мудири : Б.Уринов
22-ВАРИАНТ

1. 
   Бизнесни ташкил этишда мулкчилик шаклларини танлаш ва унга таъсир этувчи омиллар
   
2. 
   Қўшма корхона, филиал ва франчайзингдан корхона ички имкониятлари ва бозор патенциалидан келиб чиқиб самарали фойдаланиш.
   
3. 
   Жамиятнинг корпоратив облигациялари ва бошқа қимматли қоғозлари
   

Кафедра мудири : Б.Уринов
23-ВАРИАНТ

1. 
   Якка тартибдаги тадбиркор
   

Якка тартибдаги тадбиркорлик — юридик шахс ташкил этмаган ҳолда жисмоний шахс (якка тартибдаги тадбиркор) томонидан тадбиркорлик фаолиятининг амалга оширилиши.
Якка тартибдаги тадбиркорлик якка тартибдаги тадбиркор томонидан ходимларни ёллаш ҳуқуқисиз, мулк ҳуқуқи асосида ўзига тегишли бўлган мол-мулк негизида, шунингдек мол-мулкка эгалик қилиш ва (ёки) ундан фойдаланишга йўл қўядиган ўзга ашёвий ҳуқуқ туфайли ўзига тегишли бўлган мол-мулк негизида мустақил равишда амалга оширилади.
Қўшимча маълумот учун Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 165-моддасига қаранг.
Якка тартибдаги тадбиркорликни амалга ошириш учун эр-хотиндан бири эр-хотиннинг умумий биргаликдаги мол-мулкидан фойдаланадиган ҳолларда, агар қонунларда, никоҳ шартномасида ёки эр-хотин ўртасидаги ўзга келишувда бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, эрнинг (хотиннинг) розилиги талаб қилинади.
Якка тартибдаги тадбиркорлик фаолияти қандай ташкил этилади?
якка тартибдаги тадбиркорлик (ЯТТ) фаолиятини ташкил қилиш учун Давлат хизматлари агентлиги марказларидан бирига бориш орқали ёки электрон шаклдаги интерактив хизматлар ёрдамида рўйхатдан ўтиш мумкин.
«Эндиликда тадбиркорлар давлат рўйхатидан ўтиши учун ортиқча ҳеч қандай ҳужжатлар талаб этилмайди. Тадбиркорлик фаолиятини ярим соат ёки узоғи билан бир соат муддатда рўйхатдан ўтказиб тадбиркорлик гувоҳномаси олиш мумкин», – деди Пўлат Давлатов.
Тадбиркорликни истаган шахс рўйхатдан ўтиш учун Давлат хизматлари марказига борадиган бўлса, базавий ҳисоблаш миқдорининг 1 баробари миқдорида давлат божи тўлаши, агар тадбиркор электрон шаклда мустақил рўйхатдан ўтмоқчи бўлса, базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 фоизи миқдорида давлат божи тўлаши белгиланган.

2. 
   Маркетинг микс.
   

Marketing aralashmasi - bu kompaniya tomonidan o'z mahsulotlarini reklama qilish uchun tadbirlarda qo'llaniladigan marketing vositalari to'plami.
Kontseptsiya 1964 yilda Neil Borden tomonidan chop etilgan "Marketing aralashmasi kontseptsiyasi" maqolasida paydo bo'ldi.
Marketing aralashmasining elementlari
Bordenning asl marketing aralashmasi juda ko'p sonli "ingredientlar" dan iborat edi: narxlash, brending, tarqatish, shaxsiy sotish, reklama, aktsiyalar, qadoqlash, xizmat ko'rsatish, mahsulotni ishlab chiqish va boshqalar. Keyinchalik kompleks elementlarining keng ro'yxati 4P modeliga aylantirildi, bu ularni yodlash va operatsion ishlash uchun qulay qildi.
Vaqt o'tishi bilan umume'tirof etilgan model marketing aralashmasining yangi elementlarini aniqlashga asos bo'ldi va kompaniyalar strategiyalarining ajralmas qismiga aylandi. 5P, 6P, 7P va hatto 7C modellari mashhurlikka erishdi: Aloqa (aloqa) Mijozlarni qo'llab-quvvatlash (mijozlarni qo'llab-quvvatlash) Ulanish (o'zaro ta'sir) Jamoa (jamoa) Qulaylik (qulaylik) Kontent (kontent) Moslashtirish (shaxsiylashtirish).
Marketing aralashmasini tahlil qilishda harakatlar ketma-ketligi:
1. Muayyan biznesingizga eng mos keladigan kompleks elementlarini tanlang
2. Tanlangan elementlarning har biri uchun ideal vaziyatni modellash (modelni o'lchash mumkin bo'lgan parametrlar bilan tavsiflash kerak, shunda keyinchalik ularni kuzatish va tuzatish qulayroq bo'ladi)
3. Marketing tadqiqotlari, ekspert xulosalaridan foydalangan holda har bir buyum bo‘yicha korxona mahsulotining haqiqiy holatini tavsiflang
4. Keyinchalik marketing rejasining asosini tashkil etadigan tuzatuvchi harakatlarni shakllantirish
5. Tuzatish harakatlariga ustuvor ahamiyat bering
6. Marketing kompleksi elementlari orasida ustuvorliklarga muvofiq marketing rejasi va byudjetni shakllantirish.

3. 
   Зарарсизлик нуқтасини ҳисоблаш.
   

Бошқарув ҳисобида зарарсизлик нуқтасини ҳисоблаш усуллари
Зарарсизлик нуқтаси (рентабеллик остонаси)ни ҳисоблаш график, тенгламалар ва маржинал даромад каби усуллар ёрдамида амалга оширилади. *
График усулда зарарсизлик нуқтаси (рентабеллик остонаси)ни топиш "Харажат — маҳсулот ҳажми — фойда" яхлит графигини тузиш имконини беради
Келтирилган чизмадаги зарарсизлик нуқтасига мос келувчи тушум остонавий тушум деб аталади. Зарарсизлик нуқтасидаги ишлаб чиқариш (сотиш) ҳажми ишлаб чиқариш (сотув)нинг остонавий ҳажми деб аталади. Агар корхона сотувнинг остонавий ҳажмидан кам маҳсулот соца, у зарар кўради, кўп соца фойда олади.
Шуни таиддлаш зарурки, ишлаб чиқаришнинг зарарсизлик нуқтаси ва ялпи фойда чизмасини тасвирлашда турли даражадаги ишлаб чиқаришлар ўртасидаги боғлиқликни аниқлаш муаммоси пайдо болади. Зарарсизлик нуқтаси чизмаси бўйича фойда ва зарарлар ўртасидаги оқилона нисбатни аниқлаш учун жами харажатлар ва даромадлар чизиқлари орасидаги масофа аниқланади.Бунда фойданинг ошишига маҳсулот ҳажми ўзгаришининг таьсирини аниқлашда қулай усуллардан бири фойда ва маҳсулот ҳажми чизмаси ҳисобланади
Келтирилган чизмадан кўриниб турибдики, горизонтал ўқ ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмини, вертикал ўқ эса ҳисобот давридаги фойда ва зарарларни акс эттирган. Агар сотиш ҳажми нолга тенг боиса, унда максимал зарар доимий харажат суммасига тенг болиши шарт, чунки корхонанинг зарари унинг доимий харажатлари суммасидан ошиб кетмаслиги лозим.
Ҳар бир бирлик маҳсулот сотилганда, доимий харажатлардан юқори 10000 сўмлик ялпи фойдага эришилади, чунки фойда ва зарарларнинг интервали 10000 сўмдан қилиб белгиланган, натижада сотиш ҳажми 6000 донага этганда ялпи фойда доимий харажатлар йигьиндисига тенглашади.
Бунда ҳар бир 6000 донадан юқори сотилган маҳсулот учун 10000 сўмдан қўшимча фойда олинади. Демак, сотиш ҳажми 10000 дона болганда фойда суммаси 400000000 сўмни (40000 сўм х 10000 дона) ташкил этади. Сотиш ҳажми ва фойда ўртасидаги бу нисбат чизмада пунктир чизиқ билан кўрсатилган.
Бошқарув ҳисобида ишлаб чиқариш ҳажми (қуввати) машина ва ускуналароинг бўш туриб қолиши, уларни таьмирлаш вақти, ишдаги танафлуслар ва шу кабилар билан боғлиқ бўлиб, у оптимал ёки реал имконият даражасига эга боиади. Оптимал имконият—машина ва жиҳозларнинг бўш турмасдан юқори унум билан ишлаш даражаси ҳисобланади. Реал имконият эса — машина ва жиҳозларнинг ўртача (нормал) қуwат билан ишласби мумкинболган имкониятидир. Демак, оптимал имкониятдан реал имкониятни чегириб ташласак, ишлаб чиқариш қуввати келиб чиқади, бу амалиётда назарий қуwат (имконият) деб ҳам аталади.
Шу ўринда, ишлаб чиқариш ҳажми билан ўзгарувчан харажатлар ўртасида ўзаро чизиқли богланиш мавжудлигини ҳам таькидлаб отиш лозим, яьни, координата текислигида харажатлар ва маҳсулот бирлиги маьлум нуқталарда кесишади. Бироқ ҳамма ўзгарувчан харажатлар ҳам ишлаб чиқариш қуввати билан тўғри чизиқли богьланишда болмайди. Шу сабабли, уларни режалаштириш, таҳлил қилиш ва улардан бошқарув қарорлари қабул қилишда фойдаланиш имконияти мавжуд эмас. Чизиқсиз богьланган харажатларни шартли равишда чизиқли богьланишга мослаштириш мақсадида "чизиқли апроксимация" усулидан фойдаланилади.
Релевантли даромад ва харажатлар — ҳақиқий олинган даромад ва қилинган харажатлар бўлмай, улар келажакда кутилаётган даромад ва харажатлар ҳисобланиб, бошқарув қарорлари таьсирида ўзгаради.
Уларни тан олишнинг иккита мезони мавжуд:
— агар даромад ва харажатларнинг келгуси бошқарув қарорлари таьсирида ўзгариши кўзда тутилса, улар релевантли дейилади;
— даромад ва харажатларнинг миқдори бошқарув қарорлари таьсирида ўзгарса, яьни, кўп вариантлилик вужудга келса, улар релевантли дейилади.
Шуни таькидлаш зарурки, ҳақиқий харажатлар ва олинган даромадлар релевантли, деб қаралмайди, чунки қандай бошқарув қарорлари қабул қилишдан қатьи назар уларнинг миқдорини ўзгартириб бўлмайди.
Ушбу чизмадан кўриниб турибдики, тўғри чизиқли ўзгарувчан харажатлар билан эгри чизиқли ўзгарувчан харажатлар маьлум даражада алоҳида, маиум бир нуқтада эса бир текисда ҳаракат қилади ва кейинчалик яна ажралиб кетади. Мана шу чизиқлар қўшилган оралиқ релевантлик даражаси, деб аталади.
Тўпламлар (тенгламалар) усули ёрдамида зарарсизлик нуқтаси (рентабеллик остонаси)ни аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади.
Ялпи тушум - ўзгарувчан харажатлар - Доимий харажатлар қ Фойда
Формула кўрсаткичлари ҳисоб-китобини қуйидагича ёйиб чиқиш мумкин:
(Бир бирлик маҳсулотнинг баҳоси х Бир бирлик маҳсулотнинг миқдори)
- (Бир бирлик маҳсулотга қилинган ўзгарувчан харажатлар х Бир бирлик маҳсулотнинг миқдори)
- Доимий харажатлар қ Фойда ±—)
Маржинал даромад усули тенгламалар усулининг турларидан бири
ҳисобланади. Бунда зарарсизлик нуқтаси (рентабеллик остонаси) қуйидаги
формула билан аниқланади:
Доимий харажатлар
Зарарсизлик нуқтаси қ
Маржинал даромад нормаси
Чидамлиликнинг маржинал захираси — бу маҳсулот (иш, хизмат) сотишдан олинадиган ҳақиқий тушумнинг сотувни зарарсизлигини таьминловчи остонавий тушумдан ошиб кетишини кўрсатувчи катталикдир. Бу кўрсаткич қуйидаги формула билан топилади:
Чидамлиликнинг (Ҳақиқий тушум - Остонавий тушум)
маржинал заҳираси қ с
Ҳақиқий тушум Х 100%
Зарарсиз сотув вақтида маҳсулот баҳосини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин:
Остонавий тушум
Зарарсизлик баҳоси қ
Ишлаб чиқгирилган маҳсулот ҳажми
Мазкур формула ёрдамида ишлаб чиқариш ҳажмини белгилаш, сотиш ва зарур даражада фойда олиш имконини берадиган баҳони белгилаш мумкин.