Кафедра мудири : Б. Уринов

24-ВАРИАНТ

1. 
   Корпорацияларнинг афзалликлари ва камчиликлари
   

Korporatsiya biznes shakli sifatida 19-asr oxirida, shaxtalar va temir yoʻllarni qurish uchun katta miqdordagi kapital zarur boʻlgan bir paytda shakllangan. Jozibadorlik muammosini hal qilish,
katta hajmdagi kapital kelajakdagi korxona ulushini yakka tartibdagi investorlarga sotish edi. Omonatchini tavakkalchilikdan himoya qilish uchun javobgarlik omonat ulushi bilan chegaralangan. Jamiyatlarning rivojlanishi bilan korporatsiyalar yuridik shaxsning xususiy mulkiga ega bo'lgan korxonaning atributlarini oldi (mulk huquqi, mulkni sotish huquqi, bitimlar tuzish).
Korporatsiya (aksiyadorlik jamiyati) tadbirkorlik faoliyatining keng tarqalgan shakli bo'lib, uning egalari korporatsiya ustav kapitaliga qo'shgan hissasi miqdorida cheklangan javobgarlikka ega bo'lgan aktsiyadorlardir. Korporatsiyaning foydasi aktsiyadorlarga tegishli. uning qismlari ikki Vidokremlyuyut. Bir qismi aktsiyadorlar o'rtasida dividendlar ko'rinishida taqsimlanadi, ikkinchisi taqsimlanmagan foyda bo'lib, u qayta investitsiyalar uchun ishlatiladi.
Kompaniyaning hajmi korporatsiyaga aylanish uchun etarlicha kichik bo'lishi mumkin. Korporatsiyalarning bir nechta turlari mavjud:
- davlat korporatsiyasi - hukumatga tegishli bo'lgan va maxsus davlat maqsadlari uchun yaratilgan korporatsiya (Tennessi vodiysi ma'muriyati - ular suv kanallarida to'g'on quradilar);
Kvazi-davlat korporatsiyasi - asosiy xizmatlar ko'rsatish bo'yicha monopoliyaga ega bo'lgan davlat foydalanish tashkiloti (elektr energiyasi, suv, gaz, shuningdek mahalliy telefon tarmog'ini monopoliyada ta'minlaydigan kommunal xizmatlar;)
- xususiy korporatsiya - jismoniy shaxslar yoki firmalarga tegishli kompaniya;
– korporatsiyai gayritijorat – shirkat, ki muhtaroti masuliyati mahdud va maksadhoi faoliyati asosii khizmatrasonii khizmatrasoni, na maksila istifoda karda meshavad (shudai maorifi davlatii Tizimi Garvard);
-tijorat korporatsiyasi - korxona, uning maqsadi foyda olish;
– davlat korporatsiyasi – ochiq auksionlarda aksiyalarni faol taqsimlovchi, korporatsiya boshqaruvi ustidan to‘liq nazoratni ta’minlovchi korporatsiya;
- Yopiq korporatsiya – aksiyalarni ochiq kimoshdi savdosida sotmaydigan, balki ta’sischilar o‘rtasida taqsimlovchi, korporatsiya boshqaruvi ustidan to‘liq nazoratni ta’minlovchi korporatsiya.
- professional korporatsiyalar ochiq korporatsiyalar emas, aksiyadorlar professional xizmatlarni taklif qiladilar (yuristlar, iqtisodchilar, tibbiyot xodimlari);
- S - korporatsiya - kompaniya sifatida soliqqa tortiladigan 35 dan ortiq bo'lmagan xodimlarga ega bo'lgan korporatsiya. Kompaniyaning daromadlari va xarajatlari korxona egalariga tushadi va shaxsiy soliq stavkalari bo'yicha soliqqa tortiladi, cheklangan javobgarlikka ega, ammo bunday ko'rsatkichlar bo'yicha cheklangan: ular boshqa korporatsiya aktsiyalarining 80% dan ko'piga egalik qila olmaydilar, aktsiyadorlar soni 35 kishidan oshmasligi kerak;
- mas'uliyati cheklangan korporatsiyalar - S - korporatsiyalar va mas'uliyati cheklangan jamiyatlarning afzalliklarini o'zida mujassam etgan muassasa (aktsiyadorlar soni cheklanmagan, boshqaruvda a'zolarning ishtiroki cheklanmagan, mavjud bo'lish muddati 30 yildan ortiq emas) ;
- sho''ba korporatsiya - kapitali boshqa korporatsiyaga tegishli bo'lgan kompaniya
– bosh korporatsiya – boshqa jamiyat aksiyalarining katta qismi yoki hammasiga egalik qiluvchi va boshqaruvda faol ishtirok etuvchi jamiyat;
- xolding korporatsiyasi - boshqa kompaniya aksiyalarining aksariyat qismiga egalik qiluvchi, lekin boshqaruvda qatnashmaydigan kompaniya.
Korporatsiyani aktsiyadorlar boshqaradi. Kompaniyaning katta hajmi bilan boshqaruvda barcha aktsiyadorlarning ishtiroki rasmiy bo'lib, haqiqiy boshqaruv aksiyalar paketlariga ega bo'lgan institutsional investor-tashkilotlar, banklar, fondlar, sug'urta kompaniyalari tomonidan amalga oshiriladi. Aktsiyadorlar, aktsiyadorlar, ovoz berish yo'li bilan vakillar - direktorlar kengashi a'zolarini saylaydilar, ular korporatsiya siyosatini belgilaydi va xodimlarni boshqarish uchun vakolatli menejerlarni tanlaydi. Korporatsiyalardagi haqiqiy hokimiyat aktsiyadorlarga Direktorlar kengashi ro'yxatini taklif qiladigan yuqori martabali mansabdor shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. Korporativ imtiyozlar:
- moddiy resurslar, mablag'larni bir manbaga jamlash;
- Cheklangan javobgarlik;
- aktivlarning likvidligi (aksiyalar osonlik bilan naqd pulga aylanadi);
- yirik loyihalarni uzoq muddatli rejalashtirishni amalga oshirish imkoniyati.
Korporativ kamchiliklar:
- mulkchilik va nazorat funktsiyalari o'rtasidagi farqlar;
- ommaviy axborot vositalariga davriy ravishda hisobot berish zarurati;
- yuqori raqobat;
- ro'yxatga olish va hisobot berish uchun talablarning ortishi;
- soliqqa tortishning yuqori darajasi, ikki tomonlama soliqqa tortishdan qochish (aksiyadorlardan olinadigan daromadlar, yuridik shaxslarning daromad solig'i).

2. 
   Бизнесда маркетинг
   

Biznes marketingi - bu jismoniy shaxslar yoki tashkilotlarning (shu jumladan korxonalar, hukumatlar va muassasalar) marketing amaliyotidir. Bu ularga mahsulot yoki xizmatlarni ularni qayta sotadigan, o'z mahsulotlari yoki xizmatlarida ishlatadigan yoki o'z ishlarini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatadigan boshqa kompaniyalar yoki tashkilotlarga sotish imkonini beradi. Bu biznesni rag'batlantirish va daromadni oshirishning bir usuli.
Biznes marketingi sanoat marketingi yoki biznesdan biznesga (B2B) marketing sifatida ham tanilgan. Birja dinamikasi tufayli hali ham B2B intizomi ostida tasniflangan biznes-davlat marketingi biroz boshqacha.
kelib chiqishi
Tovarlarni boshqa tomondan sotib olish va sotish amaliyoti savdoning o'zi kabi qadimgi bo'lishi mumkin. Bugungi marketingga kelsak, uning tarixi yaqinroq. Maykl Morris, Leyland P. va Erl Duayt Xonikattning ta'kidlashicha, bir necha yil davomida biznes marketingi iste'molchi marketingiga "orqa o'rindiq"ni egallagan. Bu tovar yoki xizmatlarni ommaviy axborot vositalari va chakana savdo kanallari orqali to'g'ridan-to'g'ri uy xo'jaliklariga sotishni nazarda tutgan. Devid Chanti (Ziklin biznes maktabining marketing bo'yicha professori) o'z tadqiqotida biznes marketingi 19-asrning o'rtalaridan boshlab paydo bo'lganligini ta'kidlaydi. Uning qo'shimcha qilishicha, biznes marketing tadqiqotlari so'nggi 25 yil ichida bo'lgan.
Bu 1970-yillarning oʻrtalaridan oxirigacha oʻzgara boshladi. Akademik davriy nashrlar, jumladan, Journal of Business for Marketing and Journal of Marketing for Business and Industry, hozirda ushbu mavzu bo'yicha muntazam ravishda tadqiqot olib boradi. Professional biznes marketing maslahatlari har yili o'tkaziladi va kurslar bugungi kunda ko'plab universitetlarda odatiy holdir. Jeren Kurdining so'zlariga ko'ra, marketologlarning yarmidan ko'pi iste'molchi marketingini emas, balki biznes marketingini boshlaydi.
Biznes va iste'mol bozorlari (B2C)
Biznes bozorlari talabni kamaytirdi - ularga bo'lgan talab iste'mol bozoridagi talab tufayli mavjud. Masalan, hukumat atom elektr stansiyasi uchun uskunalar sotib olmoqchi. Yana bir misol, tovarlar ommabop talabga ega bo'lganda. Bunga sabab bo'lgan iste'molchilar talabining yo'qligi shundaki, odamlar ko'proq elektr energiyasini iste'mol qilmoqdalar (kir yuvish mashinalari va kompyuterlar kabi ko'proq maishiy texnikadan foydalanish). Biznes bozorlari alohida holda mavjud emas.
Iste'mol bozoridagi yagona talab biznes bozorida yuzlab talablarni keltirib chiqarishi mumkin. Avtomobillarga bo'lgan talab quyma, soxta buyumlar, plastmassa butlovchi qismlar, po'lat va shinalarga talabni keltirib chiqaradi. O'z navbatida, bu qum quyish, zarb mashinalari, tog'-kon materiallari, polimerlar, kauchuk uchun talablarni yaratadi. Ushbu o'sib borayotgan talablarning har biri ko'proq talablarni keltirib chiqardi.
Fuqarolarning sarf-xarajat qobiliyati oshgani sayin, mamlakatlar o'z iqtisodida ko'tarilish tendentsiyasini ko'rishadi. Iste'moli o'sib borayotgan shaharlar yoki mamlakatlar o'sib borayotgan biznes bozorlariga moyil.
Iste'molchi marketingi bilan solishtirganda
Savdo va iste'mol marketingi o'rtasidagi yuzaki ko'rinadigan farqlarga qaramay, ular o'rtasida ancha nozik va sezilarli bo'shliqlar mavjud. Dwyer va Tanner ta'kidlashicha, biznes marketingi odatda shi va ko'proq to'g'ridan-to'g'ri tarqatish kanallarini o'z ichiga oladi.
Iste'molchi marketingi ommaviy axborot vositalari va chakana sotuvchilar orqali katta guruhlarga qaratilgan bo'lsa-da, xaridor va sotuvchi o'rtasidagi muzokara jarayoni biznes marketingida ko'proq shaxsiydir. Hutt va Speh (2004) ma'lumotlariga ko'ra, ko'pgina biznes bozorlari reklama byudjetlarining faqat kichik qismini reklamaga bag'ishlaydi va bu odatda pochta va savdo jurnallarining bevosita sa'y-harakatlari orqali amalga oshiriladi. Reklama cheklangan bo'lsa-da, u ko'pincha biznes sotuvchiga muvaffaqiyatli savdo qo'ng'iroqlarini o'rnatishga yordam beradi.
Biznesdan biznesga (B2B) va biznesdan iste'molga (B2C) marketing sotuvchi uchun foyda olish (biznesdan biznesga marketing) yakuniy maqsad bilan amalga oshiriladi. B2C, B2B va B2G marketing holatlarida sotuvchi har doim:
mahsulot yoki xizmat hajmini aniqlangan maqsadli bozor ehtiyojlariga muvaffaqiyatli moslashtirish;
mahsulot yoki xizmatni bozorga moslashtirish uchun pozitsiya va narx, ko'pincha murakkab muvozanat bilan; Va
maqsadli bozorga o'z qiymatini samarali ko'rsatadigan tarzda muloqot qilish va sotish.

3. 
   Қиймат яратиш ёки тан нархда етакчилик қилиш.
   

Tannarxda yetakchilik qilish narx siyosatida muhim ahamiyatga ega. Shuning
uchun tannarxning oshishini kuzatib borish lozim. Shuningdek, quyidagi choralarni
qo’llash tavsiya etiladi:
─ tannarxning o’zgarishiga nima ta’sir qilganini aniqlash;
─ samaradorlik, unumdorlikka e’tibor berish, optimizatsiyalash;
─ tannarxni arzonlashtirish uchun mahsulotni takomillashtirish va o’zgartirish
kiritish;
─ chegirmalar, kuponlarni nazorat qilish, unumli foydalanish;
─ mahsulot liniyasini diversifikatsiya qilish;
─ ba’zi xomashyolarning narxini option, forward va futures shartnomalari;
bilan narxlarning o’zgarish risklarini kamaytirish;
─ qo’shimcha qiymat yaratishga harakat qilish;
─ mahsulotni differensiatsiyalash;
─ narxni oz-ozdan oshirish.
To‘g‘ri tanlangan narx strategiyalari korxonalarning savdo hajmi va
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi, raqobatda ustunlikni ta’minlaydi.
Narx siyosatini olib borishda 3 ta asosiy maqsad erishilishi lozim:
1. korxonaning moliyaviy maqsadiga, ya’ni ijobiy ko‘rsatkichlarga (foydalillik
darajasi, sof foyda, daromad, savdo hajmi) erishishi;
2. bozor talabi taklif muvozanatiga mos kelishi (xaridor xarid quvvatiga mos
kelishi);
3. korxona va mahsulot targ‘iboti, imiji, brendi va segmentiga mos kelishi.
Korxona narx siyosatini o‘ziga xos tarzda olib borishi mumkin. Korxona narx
siyosatini olib borishda yuqorida keltirib o‘tilgan narx strategiyalari va turlaridan
farqli ravishda quyidagi usullardan ham foydalanadi. Ayniqsa, savdo do‘konlari
aynan bir narx siyosatiga ixtisoslashishi ham mumkin;
─ chiziq narx (line pricing) mahsulotlar uchun chegaralangan raqamlardan
foydalangan holda narx belgilash. Masalan: AQShning “five and dime store” (5 va
10 lik do‘kon) do‘konlarida barcha mahsulotlar 5 va 10 “cent” (tiyin) narxida
sotiladi. Mahsulot real (haqiqiy) narxi 1, 2, 3 centdan tortib 1-2 dollar bo‘lishi
mumkin, ammo mahsulotlar belgilangan 5 va 10 centga sotiladi. Do‘kon arzon
mahsulotlarini ko‘proq sotish orqali qimmat mahsulot sotishdan ko‘rgan zararini
qoplaydi. Shuningdek, bu kabi do‘konlar Angliyada “one pound store” (bir poundli
do‘kon), Yaponiyada “hyaku yen” (yuz yenlik do ‘kon) ham mavjud;
─ yetakchi va yutqazuvchi narx (loss leader pricing)da ba’zi mahsulotlar
narxi qimmat bo‘lib, mazkur mahsulotlar savdosidan korxona yoki do‘kon asosiy
daromadini ko‘radi. Shu bilan birga, jalb qilish maqsadida nisbatan arzon sotiladigan
mahsulotlar bo‘lib, ular savdosidan korxona yoki do‘kon kam daromad olishi yoki
zararga ishlashi mumkin. Masalan: do‘konlarda kunlik chegirmalar bo‘lib, bir kun
go‘sht mahsulotlari, bir kun sut mahsulotlari, yana bir kun ho’l-meva har doimgi
narxdan arzon sotiladi. Xaridor arzonlashgan mahsulotni sotib olish bilan bir qatorda
qolgan mahsulotlarni ham sotib olib chiqadi. Do‘kon esa bu narx siyosati orqali
xaridorlarni jalb qiladi. Shuningdek, merchendayzing ham bu narx siyosatida muhim
omil hisoblanadi. Misol uchun, katta supermarketlarda spirtli ichimlikka
arzonlashtirilgan (loss) narx qo‘yilsa, u do‘konnning ichki qismidagi bo‘limiga
joylashtiriladi. Spirtli ichimlik bilan qo‘shib iste’mol qilinadigan mahsulot
(tuzlangan mahsulotlar, baliq konservalari) esa xaridor yo‘li bo‘ylab do‘konning
boshlang‘ich bo‘limlari rastalariga joylashtiriladi. Xaridor spirtli ichimlikning oldiga
borguncha nisbatan qimmatroq (leader) narxdagi mahsulotlarni ham qo‘shib xarid
qilib boradi.