Kafedra: halq tibbiyoti, reabilitologiya va jismoniy tarbiya fan: vrach nazaroti tibbiy profilaktika fakulteti

6. Nazoratsavollari

1. 
   YUKTtiziminiMiqdoriyjismoniyyuklamasida, gipertoniktipibo’yichar-yanimabilanharakterlanadi.
   
2. 
   Miqdoriyjismoniyyuklamadadistoniktipbo’yichar-yanitavsiflang
   
3. 
   Jismoniymashqlarorganizmgaqandayta`sirko’rsatadi ?
   
4. 
   Jismoniyyuklamalarnimuntazambajarishnatijasidaorganizmsistemalaridaqandayo’zgarishlarbo’ladi?
   
5. 
   YUrak-qontomirsistemasiningfunktsionalholatinibaholovchiqaysisinamalarnibilasiz?
   
6. 
   Normotoniktipnibelgilari?
   

7. 
   Gipotoniktipnibelgilari?
   

8. 
   Pog`onasimontipnibelgilari?
   

Baholashmezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% vaundankam
10-7,9-a`lo	7,75-5,6-yaxshi	5,5-4,25-o’rta	4,1-2,5-qoniqarsiz	2,4 vaundankam-yomon

7.Tavsiyaetilganadabietlar

Asosiy

1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i Shifokorebnыy qontrol» M., 1990

Ko’shimchaadabiyotlar
1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001

3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003

4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004

5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki

6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996

8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004

9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003

10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999

11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Ro’q ovodstvo instro’q toraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004

12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005

13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004

14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004

15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997

16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990

17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994

18. CHet el adabieti:

TeylorS.B., MillerN.H. “ Basic physiologic principils relatied to

Group exirsise programs” Filadelphiya 1988

Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise

eddiction on habitual runners.” 1992

19.Internetistochniki:

www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://skolioz.mccinet.ru

http://www.sportpsy.cz

Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf

www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.

www.jphysiol.org, www.physsportmed.com

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN”

O’quvishlaribo’yichaprorektor

prof. ______________ TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU: “Nafas (Genchi, Shtange, Rozental,Serkin) vavegetativnerv(ortostatik,klinoortostatik)sistemalariningfunktsionalsinamalari.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№ 6

TA`LIMTEXNOLOGIYASI

Toshkent–2012

Tuzuvchi:Dots.AdыlovSh.K.

kattao’qituvchiMirbabaevaD.B.


O’quvtexnologiyasitasdiqlangan:

kafedrayig`ilishidaprotokol №______ ____________12 y.

Fanningta`lim texnologiyasiToshkenttibbiyotakademiyasiIlmiy-uslubiykengashi“Ichki kasalliklar”sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-sonmajlisbayonibilanma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.

O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 6 Nafas (Genche, Shtange, Rozental, Serkin) vavegetativnerv (ortostatik, klinoortostatik) sistemalariningfunktsionalsinamalari.

Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 dakika	Talabalarsoni:8-10	Xxxx
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Jismoniytarbiyavasportbilanshug`ullanuvchilarningfunktsionalholatihaqidatushuncha. Shifokornazoratidakullaniladiganfunktsionalsinamalarvainsonningfunktsionalholatini (IFX) baholashnio’rganish. Funktsionalholatibo’yichabaholanadigansinamalarnio’rgatish.Nafasvavegetativnervsistemalariningfunktsionalsinamalarini(Shtange,Genche,Rozental,SerkinvaOrtostatik,Klinoortostatik) o’rgatish.
Talababilishikerak:	Funktsionalsinamalaraxamiyatini. Insonningfunktsionalholatini (IFX) baholashni. Funktsionalholatibo’yichabaholanadigansinamalarni . Nafasvavegetativnervsistemalariningfunktsionalsinamalarinijavobreaktsiyasinifarqlash.
Talababajaraolishilozim:	Arterialqonbosimo’lchashvatomirurishsoninianiqlash. Spirografiyao’tkazishni.Funktsionalsinamalarnito’g`ribajaraolishni. O’tkazilganfunktsionalsinamalarniorganizmdagijavobreaktsiyasinibilishi.

Pedagogikvazifalar: Jismoniytarbiyavasportbilanshug`ullanuvchilarningfunktsionalholatihaqidatushuncha. Shifokornazoratidakullaniladiganfunktsionalsinamalarvainsonningfunktsionalholatini (IFX) baholashnio’rganish. Funktsionalholatibo’yichabaholanadigansinamalarnio’rgatish.Nafasvavegetativnervsistemalariningfunktsionalsinamalarini (Shtange,Genche,Rozental,SerkinvaOrtostatik, Klinoortostatik) o’rgatish.	O’quvfaoliyatinatijalari: Arterialqonbosimo’lchashvatomirurishsoninianiqlash. Spirografiyao’tkazish.Funktsionalsinamalarnito’g`ribajaraolish. O’tkazilganfunktsionalsinamalarniorganizmdagijavobreaktsiyasinibilish.Insonningfunktsionalholatini (IFX) baholashnibilish. Funktsionalholatibo’yichabaholanadigansinamalarnianiqbilish.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, yozuv taxtasi, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, tonometr, fonendoskop, sekundomer, kushetkavaboshkalar.)
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 dakika)	Faoliyat
	ta`limberuvchi	ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa	Nazariyqism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)	Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa	Analitikqism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon uyini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar ( testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)	Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5daqiqa 10 daqiqa 5daqiqa	Amaliyqism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini tahlil qiladi. Qontrol savollar taxlli (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi	Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar

1.Kirish
1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,

guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, tonometr, fonendoskop, sekundomer, kushetkavaboshkalar.)

1.2. Motivatsiya

Jismoniytarbiyavasportbilanshug`ullanuvchilarningfunktsionalholatini, shifokornazoratidaqo’llaniladiganfunktsionalsinamalarvainsonningfunktsionalholatini (IFX) baholashnibilish, funktsionalholatibo’yichabaholanadigansinamalarniqo’llash,nafasvavegetativnervsistemalariningfunktsionalsinamalarini (Shtange, Genche, Rozental,SerkinvaOrtostatik, Klinoortostatik) o’tkazaolishkattaaxamiyatgaegadir. Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalar, unikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3.Fanlararovafanlarichraaloqalar

Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilanuzviybog`langan
2. Nazariyqism
2.1. MAShG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI

Nafassistemasinifunktsionalsinamalari.

Shtangesinamasi-nafasolgandanafasniushlabturishvaqti.Tekshiriluvchio’tirganholdabittacho’qurnafasoladimaksimalushlabturiladivasekundomerbilannafasolishvaqtinianiqlaydi.Sog`lomodamlarda 50-60sek. Sportchilarda 2-3min.gacha.

Genchisinamasi-Tekshiriluvchio’tirganholdabittachuqurnafaschiqaradimaksimalushlabturiladivasekundomerbilanvaqtinianiqlaydi.Sog`lomodamlarda 50-60sek. Sportchilarda 2-3min.gacha.

Rozentalsinamasi- Bunda 15sek.intervalbilanUTS 5 marotabao’lchanadi.Sog`lomadamlardanormadaUTSoshibboradi.HarxilkasalliklardaUTSpasayadi.

Serkinsinamasi- 3 bosqichdaniborat.

1chibosqichdanafasolibushlabturiladi,vaqtfiksattsialanadi.

2chibosqichda30soniyaichida 20 marotabao’tiribturiladi. Nafasolibushlabturiladi, vaqtfiksattsialanadi.

3chibosqichda1-2 daqiqadanso’ng 1chibosqichqaytariladi.

Klinikaxamiyati: Nafasolibushlabturishvachiqarishqon-tomirvanafasolishsistemasikasalliklaridabuzilishikuzatiladi.

Ortastatiksinama.Funktsionalholatni, vegetativstatusgabahoberamiz. Bunio’tkazishdaosonusuldato’rganda 1 min, yotganda 1 minut 10 sekunddavomidatomirurishiyoziladi. Vegetativnervtiziminisimpatikqisminiqo’zg`aluvchanliginidarajasibaholanadi. Simpatikqisminormalaktivligidatomirurishi 12-24 z/mingao’zgaradi. Biroq, sportchilaruchunbuprobaningaxamiyatiortastatikprobao’tkazalishidagivegetativstatusnibaholashdaginaemas, balkibukattaliklarnidinamikasinio’zgarishinihisobgaolishdadir. Shu maqsadda ortastatik proba har kuni ertalab, kechki uyqudan keyin bajariladi. O’quv shug`ullanish jarayoni tug`ri tuzilgan bo’lsa, har kuni ortastatik proba bajarilganda yotgandagi, to’rgandagi tomir urishi xajmidagi farqi kamayadi. Bu ko’rsatkichni ko’payishi sportchi holatiga mashg`ulot yuklamalari tug`ri kelmasligi yoki tiklanish jarayonini etishmovchiligi va nerv tizimini zo’riqishda kuzatiladi. Har qanday holatda xam mos keluvchi chora ko’rish kerak. Ortastatik probani o’tkazishda yana bir muxim narsaga etibor berish kerak. Mashg`ulot paytida tomir urish farqi kamayishi shaxsiy chegaraga ega. CHidamlilikka shug`ullanuvchi sportchilarda ortastatik proba bajarish jarayonida maksimal tomir urishi 5-6 zarbaga kamayishi mumkin.

Klino-ortostatiksinama. Tomir urishi yotgan va to’rgan holatda hisoblanadi. Vegetativ nerv tizimining parasimpatik qo’zg`aluvchanligini tekshiriladi. Bu to’rgandagi tomir urishidan yotgandagi tomir urishi 6-12 zarbaga kamligi bilan tavsiflanadi. Vegetativ statusni baholash uchun, ayniqsa nevrologik amaliyotda Kero va Kardyu ko’rsatgichlaridan foydalaniladi. U quyidagicha aniqlanadi: diastolik ADVI=(1-AD_d/YUQS)*100.
2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Xurjunda nima bor» qonkursinio’tkazishmetodi:
O’q ituvchi topshirik variantlari yozib qo’yilgan kartochkalarni oldindan tayyorlaydi.Buqonkurskatnashchilaritavakkaligakartochkalardanoladi. Savollargajavoblaryozmashakldaberiladi. Talabalarningishlariniqonsultantlartekshiribchiqishadi.
Savol:1Vegetativnervsistemasinifunktsionalxolatinianiqlaydigansinamalarnisanabo’ting?

Javob:ortostatikvaklinoortostatiksinamalar.
Savol:2Serkinsinamasi. vaklinikaxamiyati?

Javob:Serkinsinamasi- 3 bosqichdaniborat.

1chibosqichdanafasolibushlabturiladi,vaqtfiksattsialanadi.

2chibosqichda30soniyaichida 20 marotabao’tiribturiladi. Nafasolibushlabturiladi, vaqtfiksattsialanadi.

3chibosqichda1-2 daqiqadanso’ng 1chibosqichqaytariladi.

Klinikaxamiyati: Nafasolibushlabturishvachiqarishqon-tomirvanafasolishsistemasikasalliklaridabuzilishikuzatiladi
Savol: 3Rozentalsinamasi.

Javob:Rozentalsinamasi- Bunda 15sek.intervalbilanUTS 5 marotabao’lchanadi.Sog`lomadamlardanormadaUTSoshibboradi .HarxilkasalliklardaUTSpasayadi.
Baholashmezoni

Maksimalball 20-19	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
a`lo	yaxshi	o’rta	qoniqarsiz	yomon
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

3.TAHLILIYQISM
3.1.Klaster,organayzer
Klasternituzishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball

Guruh №	Tushunarlivaaniqjavob (5)	Ko’rgazma-lilik (5)	Reglamentgaamalqilish (2,5)	Guruhfaolligi (2,5)	Jamiball
1.
2.

Baholashmezoni:

Maksimalball 15	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

3.1.1.Klastertuzilmasi

Serkin sinamasi

bosqichlari

1-bosqich

Nafas ushlab turiladi, vaqt fiksatsiyalanadi

2-bosqich

30-sek ichida 20 marotaba o’tirib turiladi nafas olib ushlab turiladi, vaqt fiksatsiyalanadi.

3-bosqich

1-2 min dan so’ng

1-bosqich qaytariladi

Klinik ahamiyati

Nafas olib ushlab turish va chiqarish qon-tomir va nafas olish sistemasi kasaliklarida buzilishi kuzatiladi.

1-bosqich

Kontseptualjadval

SINAMALAR	O’TKAZILIShTARTIBI	BAHOLASh
ShTANGE SINAMASI	Tekshiriluvchi 5-7 mindamdankeyino’tirganxolatdachuqurnafasoladivachiqaradikeyinyananafasoladivauniushlabqoladi. Nafasushlanganvaqtdaunichiqargunchabo’lganvaqtbelgilanadi.	6-18 yoshdagisog`lombolalarvao’smirlardanafasniushlabturishdavomiyligi 16-55 sek, sog`lomchiniqmagankattalarda 40-50, chiniqqansportchilarda 60 sekdan2-2.5 mingacha
GENCHE SINAMASI	Tekshiriluvchito’liknafaschiqaradivanafasoladikeyinyananafaschiqaribuniushlabturadi. Nafasushlabturishboshlanganidanto’xtagunchabo’lganvaqtbelgilanadi.	Sog`lomchiniqmaganshaxslarnafaschiqargandankeyinuni 20-30 sekdavomida, sog`lomsportchilaresa 30-90 sekushlabturadi.
SERKIN SINAMASI	Tinch xolatda nafas olish fazasi ushlab turilgan nafas vaqti aniqlanadi. Tekshiriluvchi 30 sek davomida 20 marta o’tirib turgandan keyin nafas olish fazasida ushlangan nafasning vaqti aniqlanadi. YUklamadan keyin 1 min o’tgach nafas olish fazasidagi olingan nafas vaqti aniqlanadi.	Sog`lom chiniqqan 45-60 sek Sog`lom chiniqmagan 35-45 sek YUKT sistemasida yashirin etishmovchiligibor shaxslar20-35 sek
ROZENTAL SINAMASI	O’TS ni 5 marotaba 15 sekundlik intervallar bilan o’lchanadi.	Sog`lom odamlarda O’TSning bir xil yoshi o’sib boruvchi ko’rsatgichlari kuzatiladi.