K. U. Sharifxodjayeva

Tarixiy simulyatsiya. Endi noparametrik usullarga to'xtalsak. tarixiy simulyatsiya — amalga oshirish uchun eng qulay yonda- shuvdir. Bu mantiqan juda oddiy, joriy portfel risk qiymati (VaR)ni hisoblash uchun. larixiy bozor ma'lu mot lari dan foyda- laniladi. Tarixiy simulvatsiyaning birinchi qadami. bu — portfel- dagi instrumendarni aniq davrda ushbu instrumentlar uchun vaqt seriyalarini qolga kiritishdir. Key in joriy poitfelda taxminiy daromadliklarni keltirib chiqarish uchun vaznlardan foydalani- ladi. Ushbu taxminiy daromadliklar joriy portfel kuzatilayotgan davrda о‘zgartirilmaydi, degan farazdan kelib chiqadi. Risk qiy­mati (VaR) hisob-kitoblari, portfel daromadliligi gistogrammasi- dan ham ko‘rinishi mumkin. Ushbu usul ortidagi faraz shundan iboratki, tarixiy daromadlarning taqsimlanishi keying! davrlar- dagi daromadlarning qaytishi sababi sifatida qaraladi. "larixiy si- mulyalsiya oddiyligi bois, rad etib bo'lmaydigan ustuniikka ega, U statistik taqsimot haqida hech qanday fara/ keltirib chiqar- maydi yoki lebranishlar va korrelyatsiyalarni hisoblanishini talab qilmaydi. Bunda kerak boladigan narsa. bu portfclning vaqt se- riyalaridir. Eng muhimi larixiy simulyatsiya daromadligi taqsim- lanishining «semiz dumlar»iga ham qoilanishi mumkin. Bu usul har qanday instrument uchun qo^kllaniladi va toiiq baholashdan foydalaniladi. Biroq, larixiy simulyatsiya turli tomonlardan nuq- sonlarga ham ega, Ushbu usul bilan bogiiq keng tarqalgan mu- шшпо, bu — ehtimollik darajasining lanqisligidir. Bu qiyinchilik yangi instrumentlar bozorga kirib kelganda sodir bo'ladi. Bu narsa tarixiy simulyatsiya usuliga katta ta'sir ko'rsatadi. Chunki, bu usulda risk qiymati (VaR) butunlay tarixiy ma’lumotlarga tayanadi. Yana bir muammo shundaki. agar tarixiy kuzatish vaqt oralig*iga kirsa. unga bitta vazn beriladi. Agar kirmasa, 0 vazn beriladi.
Agar ma’lumotlar to‘plamidan biror bozordagi katla o‘zga- rish tushib qolsa, risk qiymati (VaR)ning hisoblanishiga kaUa salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Bu muammolarga ma’qul yechim shun- dan iboratki. oldinroqda amalga oshirilgan kuzatishlarga kamroq vazn bcrishdir.
5.3. Risk qiymati (VaR) va Monte-Karlo modeliiii qoMlashdagi munozara
Monte-Karlo modeli boshqa bir noparametrik usuldir. Mu- rakkab va kuchli risk qiymati (VaR) tizimiga ehtiyoj borligi sa- babli, u juda mashhur yondashuv hisoblanadi. Lekin, uni ham bir tomondan amalga oshirish juda qiyindir. Monte-Karlo mo­duli jarayoni ikki bosqichda amalga oshiriladi.
B'ninchidan, moliyaviy o"zgaruvchilar uchun tasodifiv jara- yon belgilanadi va korrelyatsion va tebranishlar tarixiy ma’lu­motlar yoki bozor asosida baholanadi.
Ikkinchidan, bareha moliyaviy o‘zgaruvchilar uchun narx yollari modcIlashtiriladi. Bu narx realizatsiyalari daromadlarni umumiy taqsimlash uchun jamlangandan so‘ng. risk qiymati (VaR)ni ehtimolliklarini hisoblash mumkin boiadi. Bu usul op- sionlarga o‘xshash, chiziqsiz mstrumentlami ham qamrab oladi. Monte-Karlo modelining eng zarur muainmosi — uni hisoblash vaqtidir. Bu usulda, ayniqsa, katta port Cellar uchun risk qiymati (VaR) hi sob] ansa, juda ko‘p ma’lumollarni talab qiladi.
Shunday qilib. bu usulni amalga oshirish moliyaviy tomon- dan qimmaiga tushishi mumkin. Shunday boisa-da. kompyu- tcrda hisoblash xarajatlari kamaygan sari, kelajakda Monte-Kar­lo usulining mashhurligi o'sib boradi. Risk modelining potensial zaiiligi shundaki. agar asosiy sxolastik jarayonlar va narxlar mo­deli haqida noto'g'n laxminlar vujudga kelishi mumkin. Agar bu ko'rsatkichlar lo‘g‘ri kol-satilmagan boisa, risk qiymati (VaR) prognozi noto‘g^sri hisoblanadi. Bundan tashqari, bu usul murak- kab protseduralar bilan bogliq maxsus tajriba talab qiladi.
Monte-Karlo usuli. bu — loyiha sezgirligini tahlil qilish va ssenariylar usulining uyg'unlashtiruvchi usul bo"lib, uni asosi eh- limollar nazariyasi hisoblanadi. Agar ssenariylar tahlilida muta- xassis uch xil variantdagi ssenariy tuzsa, Monte-Karlo usulida,

bu variant!at* soni 500 va undan ko'proq sscnariylarni tashkil etadi. Ba’zi bir loyiha parametrlarini o‘/gartinb tahlil chi ularni uchta variant da ko‘rib chiqadi va har bir variantga loyiha natija- sini hisoblab chiqadi. Ushbu natijaiar yig‘indisi asosida qaror qabul qilinadi.
Bu usulni imitatsion model}ashtirish yoki statist!к model- lashtirish, deb ham ataladi. Imitatsiya deganda, ushbu loyihani ma'lum parametrlarini va shart-sharoitiarini o'zgartirib, loyihani turli xil variantlarmi yaratish, amaliyotdagi vaziyatni imitatsiya qilish tushuniladi. Barcha imitatsiyalar natijasi statistik usulda son jihatidan hisoblab chiqiladi. Monte-Karl о usuli tashqi omil- lami o^kzgarishini maksimal darajada hisobga olinishini ta’min- laydi.
Monte-Karlo usulini qollashda zamonaviy kompyuter tex- nologiyalari bo‘lishi zarur. Ularsiz hisob-kitobiar juda ko‘p vaqt- ni oladi va mutaxassis bu murakkab jarayonda xalolarga yo'J qo‘yishi mumkin. Bunda «Risk Master», «Crystall Ball» va boshqa kompyuter dasturlari tahlilga katta yordam beradi. Ko‘p hollarda kompyulerlarni o‘zi bir nechta parametrlarni o‘zgargan miqdorini olib, loyihaning tasodif variantlarini ishlab chiqadi.