K. U. Sharifxodjayeva

aktiv operaisiyalar uchun;

• 
  kreditlarni qavtarish (ta’minlash yoki qoptash) uchun qat’iy belgilab qo‘yilgan muqobil pul oqimlari;
  
• 
  hujjatlashtirishning oshirilgan yoki mos keladigan dara- jalari;
  
• 
  tavsithoma barqarorligini himoya qilish (jarima choralar, konversiya) va hokazolar;
  

2. 
   passiv operatsiyalar uchun:
   

• 
  foiz stavkalarini tegishlicha o‘zgartirish imkoniyati;
  
• 
  muddatida oldin olib qo'yishdan himoya qilish;
  
• 
  talab qilib olinguncha omonatlar va depozitlar asosiy ko'rsatkichlarining aviomatik ravishda o‘/garishi va hokazolar.
  

Shu bilan birga. ikkinchi guruhning ahamiyati bundan past с mas, balki yanada turlMumandir.
Bunda, risklar samarali menejmentda quyidagi passiv opera- tsiyalar tavsiflariga ta sir ко ‘rsatadi:

• 
  foizlar va tarif setkalari, komission loiovlar;
  
• 
  omonatlar va depozitlar hajmi, minimal bad all nr, limi liar;
  
• 
  muddaflar va ularning o‘zgartirish ehtimollari;
  
• 
  nominatsiyalar (milliy yoki xorijiy valuta, mctall va hoka- zolar) va uiarni butlash va konversiyalash imkoniyati;
  
• 
  foiziar hisoblash tartibi;
  
• 
  omonat (depozit) mablagiaridan q ism an ibydalanish imkoniyati;
  
• 
  ustuvor mijozlar, tarmoqlar, rcsurslarni mujassam etish mintaqalarni aniqlash va hokazolar.
  

Ayni paytda, bank faoliyati barqarorligini iqtisodiy tabiatini o‘rganishga qaratilgan tadqiqotlar bank risklarini boshqarish tizimini shakllantirish konsepsiyasini ishlab chiqish va joriy qilish zaruratini ko‘rsatmoqda.
Bank risklarini samarali boshqarish, o‘z navbatida, bank faoliyatidagi potensial tahdidlarni prognoz qilish, ularning kclib chiqish chtimoli, omiilari va salbiy oqibatlari darajasini to‘g‘ri baholash hamda bartaraf etish yuzasidan zaruriy choralarni ko'rishni taqozo etadi. Bunda, bank faoliyatidagi riskiarni boshqarish umumiy bank tizimi va alohida batik muassasasi bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Ularning faoliyatidagi o'zaro uyg^kunlik, matematik baholash usullariga asoslanuvchi bank nazorati va personal ning malakasi bilan belgilanadi.
Bank faoliyatidagi risklarnmg aksariyat qismi aktiv opcratsiyalar bilan bog‘liq bo‘lib, kredit va invest itsion riskiarni o‘z ichiga oladi. Jamg'arma, depozit, qimmatli qog'ozlarga mablag'larni jalb qilish, bankning hisob-kitob va joriy hisob- kitob raqamlaridagi qoldiqlari bilan operaisiyalari ham risklar bilan bevosita bog‘liqdir. Ta’kidlash mumkinki, bank ayni paytda, ham aktiv, ham passiv operatsiyalarni amalga oshiradi. Bu esa, riskning qo'shimcha omiilari mavjudUgidan dalolat beradi.
Ma’lumki, bank faoliyatiga tashqi risklar ham ta’sir etadi. Tashqi risklardan bank faoliyalida muhim ahamiyat kasb ctgan risk, bu — davlat boshqaruvining holati va bank faoiiyatining bir-biriga nomuvoliqligidir.
Risklarni ng xilma-xilligi bank xiz mat lari ко'la mining kcnga- yishi, mijozlarni labaqaUmishi hamda o‘zgaruvchan bozor sharl- sharoitlari bilan belgitanadi.
Shu bo is, bank bizncsida samarali risk menejment eng mu- him o‘ringa chiqib, brink ichki nazorat tizimining eng asosiy elementiga aylanadi.
Risklarni samarasiz boshqarish, bitta qarz oluvchining sin- chiklab jamlangan hisob-kilobi, uzoqni ko^lrolmasdan amalga oshirilgan ssuda siyosali, muhini xodimlar faoliyati ustidan na- zoratning sustligida o‘z aksini topadi. Shuni hisobga olish lo- zimki, yuqoridagi holatlar barcha mamlakatlarda, shu jumladan, rivojlangan mainlakatlar bank faoliyatida ham uchraydi.
Risk menejment tizimining samaradorligi turli ko‘rsatkich- larga bogliq. Bularga qaror qabul qilishdagi xatoiiklar va axbo- rot yetishmasligini kiritishimiz mumkin. Risk mcnejmcnt tizi­mining ajralmas qismi nazorat jarayoni hisoblanadi. Nazorat ba- jarilgan ishni baholash va risklarni ko'zlangan parametridan og‘ishishini oldini olish bo‘yicha zarur chora-tadbirlarni qabul qilishni o^kz ichiga oladi. Banklar risk menejment tizimida bar­cha jarayonlar puxta rejalashtirilgan va tashkil etilgan bolishi lozim. Ya’ni, ishJarni bajarish muddatlari, natijalar shakli va hajmi, risk darajasini baholash hamda tahlili jarayonlarini baja­rish tartibi va larkihi, me’yoriy hamda turli ma'lumotlar layyor- lab qo'yilgan boMishi lozim. Risk menejment tizimini rejalash- tirish, loyihalashtirish va joriy elish juda murakkab vazifa hisob­lanadi. Ushbu tmmni joriy qilish deyarli barcha yo‘nalish va bank bolimlarini ushbu jarayonga jalb qilishni taqozo etadi.
Samarali risk menejment tizimi bank faoliyati hamda holati haqidagi yetarli va keng qamrovli ma'lumoilarni hamda qaror qabul qilishda hisobga olinadigan tashqi ma’lumotlarni talab etadi. Malumot ishonchli, tushunarli va to'g'ri rasmiylash- tirilgan bo'lishi kerak.

4. 
   Bank risklarini tartibga solisb
   

Bank tizimi, uning lariibga solinish jarayoni birmuncha mu­rakkab hisoblanih, u har qanday holat bilan bogliq holda, o‘z- garishlar tendensiyasiga ega boladi. Xususan, banklar boshqaru- vini tartibga solish da quyidagi 2 kategoriyalarga alohida e’tibor qaratilib, ular biri ikkinchisini doim to'ldirib turadi. Birinchi ka- tegoriya, bank daromadi bilan bog‘liq bo‘lib, uni daromadlilik katcgoriyasi, deb atadik.