K. U. Sharifxodjayeva

Ayni paytda, bank risklarini boshqarish strategiyasini ishlab chiqish quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:

• 
  malum bank operatsiyalarini amalga oshirishda konkret risklami kamaytimvchi yoki oshiruvchi omillarni aniqlash;
  
• 
  aniqlangan omillarni riskka ta’sir elish kuchini tahlil etish;
  
• 
  riskning aniq shaklini baholash;
  
• 
  riskning optimal darajasini belgilash;
  
• 
  riskning maqbul darajasiga mosligi jihatdan alohida ope- ratsiyalami tahlil etish;
  
• 
  riskni pasaytirish chora-tadbirlarini ishlab chiqish.
  

Shuni aytish joizki, banklar faoliyati davomida turli joyda va o‘zaro turli vaqtda yuzaga keluvchi ichki va tashqi risklar guru* higa duch kcladi. Barcha risk shakllari o‘zaro bogliq holda. bank faoliyatiga ta’sir olka/adi va bir risk shaklining o‘zgarishi boshqalarining ham o^b/garishiga olib kcladi. Bu muayyan bank riskini laiiiil etish usuiini tanJash va uni optimaUashtirishda ko‘pgina omillarni tahlil elish jarayonini qiyinlashtiradi. Bank risklari yuzaga kelish omillariga ko‘ra, asosan, iqtisodiy va siy- osiy turlarga bolinadi. Siyosiy omillar siyosiy vaziyaining o^bz- garishi bilan bogliq bolib, bank faoliyatiga salbiy ta’sir etadi. Iqtisodiy omillar mamlakat iqtisodiyotida yoki bankning o‘z fao- liyatida noxush o‘zgarishlar bilan bogliq risklar sanaladi.
Bank faoliyatini butun bir komplcks sifatida va differensiya- langan tarzda turli opcmtsiyalar, bitinilar, uslubiyatlar, usullar, ish sxcmalari, texnologiyalar ti/.imlari, tashkiliy tuzilmalar mai- muasi sifat ida ко lib chiqishda ularning barchasiga atrof-muhit- ning agressiv ta'sin, mos ravishda shakilanadigan va amalga oshadigan risklar mavjudligini taxmin qilish mumkin.
Banklar faoliyatining o'ziga xos asosiy yo'nalishi boigan kredit tizimi elenientlaridan samarali foydalanish, ular faoliya- tida moliyaviy masalalar birlamchi darajali ekanligini ko'rsatadi. Shuningdek, bank laoJiyatida riskJarning roll va ahamiyatini bclgilab bcradigan, yuqorida sanab olilgan omillar banklaming turli operatsiyalari bilan namoyon boladi. Bank operatsiyalari- dagi mavjud risklar, lining moliyaviy hoi align salbiy la'sir koi- satadi. Ularning asosiy lari sifatida quyidagilarni qjraiib ко 'rsatish mumkin:

• 
  risk holati ro‘y berganda. to‘g‘ridan to‘g‘ri moliyaviy yo^k- qotishlar, zararlaming vujudga kclishi;
  
• 
  rejaiashtirilgan daromad va foydaning olimnasiigi;
  
• 
  Lo‘g‘ridan to‘g'ri risklar ta’siri ostida bank operaisiyalari va bitimlari amalga oshirishning murakkablashuvi natijasida, qo’shimcha xarajatlarning yuzaga kelishi;
  
• 
  riskli holatlar nitijasida banklar faoliyatiga zarar clkazilishi va bank faoliyatini qayta liklash bo‘yicha xarajatlarning paydo boiishi;
  
• 
  riskiarni aniqlash, baholash sxemalari va usullarini lay- yorlash, yaratlsh va amalga oshirish bo‘yicha xarajatlar, favqu- lodda holatlar, bozor iqtisodiyolining siklik o‘zgarishlari nalija- sida yuzaga keladigan xarajatlar;
  
• 
  bank mahsulotlari hayotiylik davrining reja bo‘yicha sscnariylarini qollab-quvvallash choralarining ishlab chiqilishi va uiarni moliyalashlirish;
  
• 
  risk holati ro‘y berganda, yo'qotishlami qoptash uchun moijallangan zaxiralarni yaratish va ulardan Ibydalanish bilan bogliq opcratsiyalar.
  

Yuqorida ta’kidlab oiilganidck, risk me ncj men tiling moliya­viy jihatlari bankning iqtisodiy holati bilan o'zaro bogiiq bolib, ma’lum bir chckloviarga ham ega. Xususan, yuqori risk daraja- siga ega boigan loyihalarni moliyalashlirish bankning iqtisodiy imkoniyatlari va barqarorligiga ta’siri nuqtayi nazatidan bahola- nadi. Bank rahbariyati tomonidan ma'qul deb topilsagina, maz- kur loyiha amalga oshiriladi.
Riskiarni ng menejment jarayonida ay rim muammolar va za- rarlarni keltirib ehiqarishi va uiarni keskinlashlirishi, shuning- dek, riskiarni ng salbiy tomonlarini inobatga olgan holda, bank taoliyatida mavjud risklar oqibalida bartaraf etishga harakat qi­lish. bank faoliyatini samarali tartibga sol ish, barqarorlashtirish choralarini izlashga, ishlab chiqishga undashi kabi ijobiy xususi- yatlarini ham qayd etish mumkin.
Aksariyat jarayonlarning ko‘proq barqarorlik, muvozanat va lariibga intilishiga qaramay, bank menejmentida riskiarning bir qator ijobiy tavsifnomalarini qayd etib o'tmasdan bolmaydi. Risklarning obyektivligi va tabiiyligini tushungan hamda tan ol- gan, ularning banklar faoliyatidagi, ular bilan bog'liq korxona va tashkilotlar faoliyatidagi roli va ahamiyatini to'g'ri baholagan holda, samarali menejment risklardan himoya qilish, ularni boshqarishdan tashqari, ulardan bank mahsulotlari sifati, kom- pleksliligini oshirish, bank faoliyatini diversiflkatsiya qilish va hatto daromadlarning o'sishi, qo'shimcha foyda olish vosilalari sifatida ham foydalanadi.

3. 
   Bank risklarining namoyon boiishi va abamiyati
   

Risklarning namoyon bo'lishi, ularning ijobiy jihatdan aha- miyati bank menejmentida bir nechta variantlarga ega. Bank mahsulotlarining ko‘plab sifat tavsifnomalari ularni shakllanti- rish, butlash, qo'Uab-quwatlash va tuzatishlar kiritishda risk omillari toiaroq hamda aniqroq hisobga olingan hollarda, haqi- qatda ahamiyatli, real, atrof-muhit sharoitlari va chtiyojlariga mos keladigan boMadi. Bu amalda, bank operatsiyatarming bar- cha turlari — ham passiv, ham aktiv operatsiyalarga taalluqlidir. Ayrim sifat tavsifnomalari bevosita risklarni boshqarish bilan bogliq bo'ladi. Boshqalar esa ularning bilvosita ta’sirini hisobga oladi. Birinchi turdagilar qatoriga, masatan, quyidagilami kiritish mumkin:

1.