K. U. Sharifxodjayeva

Nazorat uchun savollar

1. 
   Fyuchers shartnomalarini birlashlirgan holda, portfel biLimlarga birlashishi afzalligini tushuntirib bering.
   
2. 
   Bazis riskini yuzaga keltiruvchi omillami sanang va ularnt izohlang.
   
3. 
   Fyuchers va lorvard shartnomalarida risklami boshqarish' rung xususiyatini tushuntirib bering.
   
4. 
   Fyuchers shartnumalarinmg valuta riskida lutgan о‘mini izohlang.
   

5. 
   mavzo. RISK QIYMATI (VALUE AT RISK) METO 1)01 vO GIY AS I
   
   1. 
      Risk qiymatining iqtisodiy mohiyati
      

Risklarni baholash usulining hozirgi kuntlagi eng zamonaviy usulJaridan biri risk qiymati (VaR — Value at Risk) orqali amal­ga oshiriladi. Risk qiymaii (VaR), bu statistik jihatdan yonda- shuv bo'Iib, bu orqali risklarni baholash jarayonida ehtimolliklar taqsimoli asosiy tushuncha hisoblanadi. Ushbu ehlimolliklar bo- zordagi har qanday iqtisodiy omillarning qiymatlari bilan bogiiq holda baholanadh Bu usul orqali moliyaviy risklarni baholash murakkab matematik formulalar orqali amalga oshiriladi. Su- g‘urta faoUyaiidan foydalangan holda, risklarni ng oldini olish, moliyaviy risklarning barlaraf etishning eng asosiy usullaridan biri bo‘lib qolmoqda.
So'nggi o‘n yilliklar ichida, risk menejmenti moliya naza- riyasining alohida sohasi silatida tan olinadigan darajaga yetdi. Risk menejmenti industriyasining rivojlanishi, o‘tgan asrning 70- yillardagi moliya bozorining yuqori tebranishlari bilan ham- ohang larzda yuz berdi. Risk qiymati (VaR) risk menejmentida riskni qabul qiluvehilar faoliyat i natijasini baholashda va moliya bozorlarmi tartibga solish talablarini i&hlab chiqishda qo'llani- ladi. Risk qiymaii (VaR) har qanday kompaniyaning faoliyatida qo'Jlanish imkoniyaliga egaligiga qaramasdan, u asosan tijorat va investitsiya banklari tomonidan, muayyan davrda, moliya bozo- rida savdo qilinadigan investitsiya porlfelidagi yo‘qolishlar ehri- molini hisoblashda qo^kllaniladi. Risk qiymati (VaR) moliyaviy lahlilchilar bozor risk ini baholashda qo’llaydigan standart o‘l- chovga aylangan. Aniq hisoh-kitoblarni amalga oshirish imko- niyatini beradigan nietodologiyani ishlab chiqish juda muhim

bo'lgani bois, mctodologiyalarni ularning negizini tashkil qiluv- clii farazlarni va manliqiy ziddiyatlarni e'tiborga olgan holda, hisoblanishini baholash ushbu tadqiqotning bosh maqsadidir.
Moliya bozori tcbranishlari moliyaviy aktivlar taqsimoti mo- liyaviy aktivlar narxla lining aniqlanishi va risk mcnejmcntining nazariyasi hamda amaliyotida muhim o‘rin tutadi. Zamonaviy port lei nazariyasi aksiyalar bozori va qaytimni o^kzaro boglaydi. Tebranishlar qaylishining o'zgaruvchanligi orqali hisoblanadi, lekin investorlar, odatda, bunday hisoblanishni tan olishmaydi. Chunki, bu usul o'rtacha qaylimning og^kish!ariga bir xil vazn beradi, aslida, ba’zi tahlilchilar riskni kichik yoki salbiy qaytim- larga asoslangan holda hisoblaydilar. So'nggi o‘n yilliklar ichida, risk qiymati (VaR)ning hisoblanishi amaliyotda o'z-o'zini shakllantirib bordi. Shunga ko‘ra, ushbu tadqiqot, risk qiymati (VaR)ning risk mencjmenti instrument sifatida qoilanishiga doir munozaralarga o'z hissasini qo‘shadi. Risk qiymati (VaR)ning uchta muhim element lari bor:

• 
  yo'qotishning maxsus darajasi;
  
• 
  risk baholanadigati davr;
  
• 
  chtimollik inlervali.
  

Risk qiymati (VaR) individual aktivlar uchun ham, moliya­viy aktivlar portfeli uchun ham, bulun bir Hrma uchun ham ixlisoslashtirilishi mumkin. Risk qiymati (VaR) SMA va EWMA modellaridan foydalangan holda, uchta rivojlangan mamlakatlar (AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya) va to'rtta rivojlanayotgan mamlakatlar (Scrbiya. Sloveniya, Xorvatiya va Makedoniya) ko'rsatkichlari asosida hisoblangan. Nihoyat, ushbu tadqiqotning maqsadi. risk qiymati (VaR)ni hisoblash usullarining izchilligi va aniqligini ko‘rsatish boigani uchun, binar yo'qolish funksiyasi qo Siangan.
Riskni baholash yoki riskning qiymati (VaR) asosan bozor riski bilan bogliq bo'ladi. Risk qiymati (VaR) zaif aktivlar qiy- matining o'zgarishi risk darajasini anglatadi. Ya’ni, u aktivlar bahosida noma’lum o‘zgarishlar sababli paydo bo'ladigan yo‘qo- tish riskini anglatadi. Risk qiymati (VaR) tartibga soluvchilar va amaliyotchiiar uchun ajoyib yondashuvdir. Chunki, bu ko‘rsat- kichni tushunish oson va ma’Ium bir risk darajasini bartaraf etish uchun kerakli boigan kapital miqdorini taxminan hisoblab be rad i. Bu ko‘rsatkichning yana boshqa bir ustunligi portfel diversifikatsiyasi ta’sirini o‘z ichiga olish imkoniyatidir. Risk qiymati (VaR)ning statist! к ta’rifi shundari iboratki, u har kun, har hafta yoki har oyda eng yuqori darajadagi yo‘qotishni hisob- lab beradi.
Boshqacha aytganda, risk qiymati (VaR) bozor riski jihati- dan moliyaviy aktivlaming yoki port fc I ning statist! к yig‘indisidir. Ко Siangan sharoitda, risk qiymati (VaR) muayyan darajadagi maksimum yo‘qotishlami oMchaydi. Firmalar ko’plab risklarning har xil turlari, shu jumladan, bozor risklari, kredit risklari, lik- vidlitik risklari, operatsion risklar va huquqiy risklar bilan yuzla- shadi. Risk qiymati (VaR) aktivlar qi ymat i ning tebranishi yoki о⁴/garish darajasi sababli, bozor risklarini baholash uchun dast- lab rivojiandi. Linsmeir va Pearson risk qiymati (VaR) uchun quyidagi ta’rifni berishadi: «Ehtimoilikni x foiz va davr t kun deb olsak, kompaniyaning risk qiymati (VaR) / t kun mobay- nidagi yo^kqotishning x foiz ehtimoHigiga aytiJadi». Bozor risklari to'rtta sinfga: foiz risklari, aksiya qiymati risklari, kurslami ayir- boshlash risklari va tovar qiymati risklariga bolinadL
Risk qiymati (VaR) orqali ifodalanadigan asosiy fikr shuki, u porlfel riskini oddiy miqdoriy jihaLdan baholab beradi. Risk qiy­mati (VaR) ikki muhim va ajoyib xususiyatini ifodalaydi. Birin- chidan, u lurli vaziyatlar va usullari uchun riskni izchil umumiy baholab beradi. Ikkinchidan, u har xil risk omillari orasidagi munosabatni o‘z ichiga oladi. BiUa usulga qaraganda portfel uchun riskni hisoblash. albatta, bu muhim xususiyati dir.
Risk qiymati (VaR)ning malematik ta’rifi quyidagicha: