K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
7. Talabalar mustaqil ishlari uchun vazifalar (nazariy qism). 
1. Mikroorganizmlar fiziologiyasi. 
Mikroorganizm fiziologik 
funksiyalarining asosida to‗xtovsiz moddalar almashinuvi yotadi. Mod-
dalar almashinuvi jarayonida oziq materiallarning bir qismi o‗zlash-
tiriladi (assimilatsiyalanadi) va hujayraning o‗z tuzilishi uchun sarf 
bo‗ladi. Oziq moddalarning boshqa qismi parchalanib, oksidlanadi va 
hujayraning hayoti uchun zarur energiyani ajratib chiqaradi. Oziq mod-
dalarning bir qismi zaxira sifatida to‗planadi (yog‗ tomchilari, glikogen, 
valyutin donalari). Mikrob hujayrasida moddalar almashinuvi juda shid-
dat bilan o‗tadi. Bir kecha- kunduz mobaynida mikrob hujayrasi o‗z 

---

74 
og‗irligidan 30-40 barobar ziyod keladigan miqdordagi ovqatni qayta 
ishlashi mumkin. 
2. Nafas yoki biologik oksidlanishi. 
Tirik organizmlar yangi hujayra 
materialini sintezlay oladigan bo‗lishi uchun to‗xtovsiz energiya kelib 
turishi zarur. Energiyani qanday manbadan olishiga qarab, mik-
roorganizmlar fotosintezlovchi va xemosintezlovchi mikroorganizmlarga 
bo‗linadi. Fotosintezlovchi mikroblar ham xuddi yashil o‗simliklar singari, 
quyosh nuri energiyasidan foydalanish xususiyatiga egadir, chunki ularda 
o‗simliklarning xlorofiliga yaqin turadigan pigmentlar bor. 
Xemosintezlovchi mikroblar anorganik yoki organik birikmalarning 
oksidlanishi hisobiga energiya oladi. Energiya manbai tariqasida 
ko‗pgina mikroorganizmlar oksidlanadigan organik birikmalarning katta 
to‗plamidan, ko‗pincha glukozadan foydalanishi mumkin. Bu birikma-
lardan energiya ularning oksidlanishi yoki aniqrog‗i, elektronlarni berish 
natijasida hosil bo‗ladi. Hujayraning hayot faolyati uchun zarur energiya 
ajralib chiqishiga olib keladigan jami biokimyoviy jarayonlar nafas yoki 
biologik oksidlanish deb ataladi. Mikroorganizmlarga tadbiqan olingan-
da, nafas anaerob va aerob tiplarga bo‗linadi. Kislorod ishitirokida 
yashay olmaydigan obligat yoki mutloq anaeroblar bor. Moy kislota 
bakteriyalari, qoqshol, gazli gangrena, botulizm qo‗zg‗atuvchilari ana 
shular qatoriga kiradi. Ba‘zi anaeroblar, masalan, ichak tayoqchasi 
kislorod ishtirokida ham kislorodsiz ham yashay oladi, fakultativ 
anaeroblar deb shularni aytiladi. Oz miqdor kislorodga muhtoj bo‗lgan 
mikroaerofillar ham bor (ba‘zi aktinomitsetlar, spiroxetalar). Obligat 
aeroblar faqat kislorod ishtirokida ko‗payadi. Sil mikrobakteriyalari, 
ajoyib tayoqcha, vabo vibrionini shular qatoriga kiritish mumkin.