K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

3.
 
Mikroorganizmlarni oziqlanishi va metabolizmi. 
Barcha 
organizmlar yetarli miqdorda suvga, ma‘lum elementlar: uglerod, azot, 
kislorod, vodorod, fosfor, kaliy, natriy va boshqalarga muhtoj bo‗ladi. 
Ularga ferment hosil qilish uchun juda kam miqdorda boshqa metallar – 
temir, marganets, rux, mis va boshqalar ham kerak. Uglerod va azot 
manbalarining xarakteriga ko‗ra mikroorganizmlar autotroflar va 
geterotroflarga bo‗linadi. 
Autotroflar (yunoncha 
autos-
o‗zi
trophies
-ovqatlanuvchi degan 
so‗zlardan olingan) – o‗zining o‗sishi uchun zarur uglerodni karbonat 
angidrid (CO
2
) yoki karbonatlardan oladigan bakteriyalardir. Ularning 
o‗sishi uchun quyidagi anorganik moddalar NaCl, K
2
HPO
4
, FeCl
3
, 
MgSO
4
(NH
4
)
2
SO
4
ning, bo‗lishi bemalol kifoya qiladi. Qolaversa bular 

---

75 
juda g‗alati mikroorganizmlardir – oddiy anorganik birikmalardan ular 
murakkab organik birikmalarni, masalan, oqsillar, yog‗lar, uglevodlar, 
fermentlarni sintezlaydi. Geterotroflar
 
(yunoncha 
heteros
– boshqa, 
trophic – oziqlanuvchi degan so‗zlardan olingan) uglerod manbai 
sifatida oqsillar, yog‗lar, qandlar, mochevina va boshqalar singari 
murakkab organik birikmalardan foydalaniladi. Geterortof organizmlar 
orasida saprofitlar (yunoncha 
sapros
– chirik, 
phyton
–o‗simlik so‗zla-
ridan olingan) va parazitlar yoki patogen mikroorganizmlar tafovut qili-
nadi. Saprofitlar o‗zining hayot faoliyati uchun o‗lik organik modda-
lardan foydalanadi. 
Mikroorganizmlarda moddalar almashinuvi assimilatsiya yoki ano-
bolizm va dissimilatsiya yoki katobolizm prosesslaridan tarkib topadi.