K o m m u t a t s I ya t I z I m L a r I

3.11. Liniyaviy kodlar 
Kodlardan foydalanilganda ularni belgilarini aloqa liniyalari 
bo‘yicha uzatish va keyingi operasiyalarni qulay holda bajarish uchun 
diskret signalning u yoki bu shakldagi elementlari ko‘rinishida keltirish 

---

84 
zarur. Signalning shakllari kodning belgilariga qattiq ulanishi majburiy 
emas. Nisbiy kodlashning qoidalari keng tarqalgan, bunda bitta kodning 
belgisi shakllarning navbatma- navbatligi bilan tasvirlanadi, ikkinchisi esa 
oldingi elementning shakli bilan tasvirlanadi. Signalning shaklini tanlash 
bevosita quyidagilarni aniqlaydi: energetik spektrni (egallanadigan 
chastotalar yo‘lagini), sinxronlash signalini ajratish imkonini, chastotalar 
yo‘lagi birligi hisobidan uzatish tezligini (solishtirma uzatish tezligi).
Aloqa liniyalari bo‘yicha uzatish uchun mo‘ljallangan raqamli 
signallarning shakllari, liniyaviy kodlar (LK) degan nomni olgan. LK 
ma’lumotlarni noldan boshlanuvchi birlamchi chastotalar yo‘lagida 
modulyasiyasiz uzatish uchun ishlatiladi. Boshqacha aytganda, oddiy 
ikkilik ketma- ketlikdan iborat bo‘lgan va shakllantirilgan uzatish 
tizimining raqamli kodlari, aloqa liniyasiga uzatishdan avval liniyaviy 
koderga muvofiq ravishda o‘zgartirishlarga uchraydi.
Raqamli signalni uzatish uchun mo‘ljallangan liniya traktining 
kirishida ikkilamchi signalni raqamli liniya signaliga aylantirgich 
qo‘yiladi. Chiqishiga esa uni teskarisini bajaruvchi qurilma o‘rnatiladi. 
Liniya signalining turini tanlash dastavval uzatish uchun ishlatiladigan 
liniya turiga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari regeneratorlardan o‘tish, 
regeneratorlarni boshqarishni ham ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak. Liniya 
trakti regenerasiya uchastkalariga bo‘linadi. Ular traktning asosiy 
zvenolari hisoblanadi va ularni bog‘liq bo‘lmagan holda ko‘rish mumkin. 
Raqamli tizimlarda ishlatiladigan raqamli signal izoxron hisoblanadi, 
bu uni simvollari T
τ
davr bilan davriy paydo bo‘lishini bildiradi. Bu 
signalni quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin. 
)
(
)
(
)
(

nT
t
S
a
t
S
n
l
k
n






(3.7) 
Bu yerda:
n
- simvolning tartib raqami; 
)
(
k
a
- simvollarning k qiymati; 
N
N
k
,
1


– kod daraja soni; 
)
(
t
S
l
- raqamli axborotni analogli olib boruvchisi. 
Bu formulani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 
)
(
)
(
)
(
0
0
T
n
n
l
k
n
l
k
nT
t
S
a
t
S
a
t
S








(3.8) 

---

85 
Birinchi qism t ixtiyoriy vaqt daqiqasi ko‘rilgan simvol bo‘lib 
hisoblanadi, ikkinchi qismi esa shu ko‘rilayotgan simvolga alohida 
simvollari ta’sirini aniqlaydi. Bu qism simvollardan, 
0

n
uchun keladigan 
simvollardan hosil bo‘ladi. 
Ikkilangan kod uchun 
)
(
k
a
ikkita qiymat qabul qiladi: 
0
)
0
(

a
va 
1
)
1
(

a
, 
ko‘proq ishlatiladigan uchlamchi liniya kodi uchun 
2
1
)
1
(

