K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

bosqichi deb ataladi. Yorug‘lik bosqichida suvning parchalanishi (fotoliz) natijasida 
molekulyar kislorod (O
2
)  hosil bo‘ladi. G‘alayonlangan elektronlar energiyaning bir 
qismi ATF sinteziga sarflanadi. 
 
Fotosintezning keyingi jarayonlari ham yorug‘likda, ham qorong‘ilikda 
kechganligi sababli fotosintezning qorong‘ilik bosqichi deb ataladi. Unda 
uglevodlar sintezlanadi. 
 
 
 
         6CO
2
 + 24H              C
6
H
12
O
6
 + 6H
2
O 
Fotosintezning umumlashtirilgan reaksiyasi: 
 
             6CO
2
 + 6H
2
O +674 kkal                  C
6
H
12
O
6
 + 6O
2
 
Xemosintez assimilyatsiya sul'fo-ferro-, nitrobakteriyalarda kuzatiladi. Bunda 
oltingugurt, temir, azot oksidlanishidan hosil bo‘luvchi energiyadan foydalanib 
anorganik moddalardan yuqori molekulyar organik moddalar sintezlanadi. 
Jumladan, nitrobakteriyalardagi ekzotermik kimyoviy reakciyani quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
 
 
 
    2HH
3
 + 3O
2
       2HNO
2
  +2H
2
O + 158kkal 
Geterotroflar assimilyatsiya uchun tayor organik moddalardan 
foydalanadilar.  (oqsil biosintezi, yog‘larning sintezlanishi, glikogen hosil bo‘lishi). 
Hamma hayvonlar  ayrim o‘simliklar, parazit bakteriyalar, zamburug‘lar  ham 
geterotrof organizmlar hisoblanadilar. Geterotrof organizmlar oziqni hujayraga 
kirishiga qarab 2 turga, oziq turiga qarab ham ikki turga bo'linadi (yuqoridagi 
jadvalga qarang). 
Miksotrof organizmlarda sharoitga qarab autotrof yoki geterotrof 
assimilyatsiya kuzatiladi  (yashil evglena, volvoks). Yetuk, sog‘lom odam 
organizmida assimilyatsiya va dissimilyatsiya bir-biriga teng holda kechadi. Lekin, 
ayrim kasalliklarda, xilma-xil zo‘riqishlarda modda almashinuvi buziladi. Umuman 
olganda yosh, o‘suvchi organizmda modda va energiya almashinuvi jadal kechadi. 
Masalan: 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda 1 minutda yurak 100-120 marta uradi, ular 
1 minutda 30-35 marta nafas oladilar. Bu hol organizmda O
2
 talabi katta ekanligini 
ko'rsatadi. 
Tashqaridan kiruvchi mineral tuzlar ham modda almashinuvi natijasida 
o‘zlashtiriladi. Kalsiy tuzlari qon ivishida, suyaklarning rivojlanishida, 
mushaklarning faoliyatida zarur, temir tuzlari esa gemoglobin tarkibining asosini 
tashkil etadi. Agarda odam organizmida yod almashinuvi buzilsa qalqonsimon bez 
faoliyatida o’zgarishlar kuzatiladi. 

---

 
 40