К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Норматив меҳнат сиғими
– бу амалдаги вақт нормалари бўйича 
ўрнатилган маҳсулот бирлигига иш вақти сарфидир. 
Амалдаги меҳнат сиғими
ушбу даврда маҳсулот бирлигига 
амалдаги иш вақти сарфидир. У норматив меҳнат сиғими асосида норматив 
меҳнат сиғимини нормаларни қайта ишлаш коэфициентига бўлиш орқали 
аниқланади. 
Режаланган меҳнат сиғими
– бу маҳсулот бирлиги учун ўртача 
режали меҳнат сарфидир. Норматив меҳнат сиғимининг (tн) амалдаги 
меҳнат сиғимига (tа) нисбати вақт нормасининг бажарилиши 
коэфициентини (Кнб) белгилаб беради: 
Кнб = tн : tа 
Маҳсулотдаги меҳнат сиғимининг маҳсулот ишлаб чиқариш учун 
сарф қилинадиган меҳнат сарфи асосида қуйидаги турлари мавжуд: 
1. 
Технологик меҳнат сиғими
(tт). У асосий ходимларнинг (ишбай 
ва вақтбай ходимларнинг) меҳнат предметига бевосита таъсир 
кўрсатадиган барча сарфларини акс эттиради. 
2. 
Ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатишнинг меҳнат сиғими
(tхк) 
– бу фақат ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш билан банд ёрдамчи 
ходимларнинг меҳнат сарфидир. 
3. 
Ишлаб чиқаришнинг меҳнат сиғими
(tич) – бу асосий ва 
ёрдамчи ходимларнинг маҳсулот ишлаб чиқариш учун меҳнат сарфидир. 
У қуйидагича аниқланади: 
tич = t
т
 + tхк 
Шу билан бирга 
ишлаб чиқаришни бошқаришнинг меҳнат 
сиғими
(tб) ҳам фарқланади. У хизматчилар: раҳбарлар, мутахассислар ва 
бошқа хизматчиларнинг ишлаб чиқаришга меҳнат сарфини кўрсатади. 

---

474 
Меҳнат жамоасининг 
маҳсулот ишлаб чиқариш учун тўлиқ 
меҳнат сарфи
ни (Ттмс) ҳам аниқлаш мумкин. У қуйидагича аниқланади: 
 
Tтмс = tт + tхк + tб = tич + tб 
 
Ишлаб чиқарилган