К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Ишлаб 
чиқаришни 
бошқаришни 
такомиллаштириш
– 
ходимларнинг меҳнат функцияларини амалга оширишда фаолиятлари 
тартибини белгилайдиган қоидалар, йўриқномалар, нормаларнинг меҳнат 
унумдорлигини оширишга йўналтирилишидир. 
Бошқарув вазифаларини ҳал этишга йўналтирилган тизим мавжуд 
бўлгандагина ишлаб чиқаришда меҳнат унумдорлигини оширишга 
эришиш мумкин. Бу тизим, бир томондан, меҳнат соҳасидаги бошқарув 
муносабатларининг жамланмаси сифатида (функционал шакл) намоён 
бўлади. Мазкур ҳолатда меҳнатни бошқариш тизими: 
•
ходимларни бошқариш; 
•
меҳнат фаолияти ташкилий таъминланишини бошқариш; 
•
меҳнат унумдорлиги ва сифатини бошқариш; 
•
меҳнат мотивацияси ва меҳнатни рағбатлантиришни бошқариш;
•
ижтимоий–меҳнат муносабатларини бошқариш функцияларини акс 
эттиради. 
Яъни амалиётда меҳнатни бошқариш тизими бир неча таркибий 
қисмлардан иборат бўлган алоҳида бошқарув тизимидир. 
Иккинчи томондан эса бошқариш тизимининг таркибий қисмлари 
ўзига хос муносабатлар билан ажралиб туради. Меҳнатни бошқариш 
умумий тизимини ташкил этадиган бу таркибий қисмлар махсус хизматлар 
томонидан 
ташкиллаштирилади 
ва 
тартибга 
солиб 
турилади 
(институционал шакл). Меҳнатни бошқаришнинг институционал шаклига 
корхонанинг меҳнат ва иш ҳақи бўлими, меҳнатни ташкил қилиш бўлими, 
кадрлар бўлими, персонални бошқариш бўлими ва бошқалар киради. 

---

473 
15.3.
 
М
АҲСУЛОТДАГИ МЕҲНАТ 
 
СИҒИМИ ТУРЛАРИ
 
Маҳсулотдаги меҳнат сиғими
– меҳнат унумдорлиги даражасини ифода 
этади ва маҳсулот бирлигига вақтнинг жамланма сарфи (норма–соат, 
одам–соат) билан ўлчанади. Маҳсулотдаги меҳнат сиғими қанчалик паст 
бўлса, маҳсулот ишлаб чиқаришнинг маҳсулодорлиги шунчалар юқори 
бўлади. Меҳнат сиғим орқали маҳсулотнинг турли хилларига жисмоний 
харажатларни аниқлаш киради. Ушбу кўрсаткич, шунингдек тайёр 
маҳсулотга, тугалланмаган ишлаб чиқаришга меҳнат сарфини аниқлаш ва 
буни маҳсулот турларида ҳисобга олиш имконини беради. 
Меҳнат сарфини ҳисобга олиш шаклларига боғлиқ равишда 
норматив, амалдаги ва режаланган меҳнат сиғими фарқланади.