К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

15.4.3.
 
Т
АШКИЛИЙ
-
ИНСТИТУЦИОНАЛ ОМИЛЛАР
 
Меҳнат 
унумдорлигини 
оширишнинг 
ташкилий-институционал 
омиллари
га корхоналар, шу билан бирга иқтисодиёт тармоқлари ва 
умуман миллий иқтисодиёт даражасида ишлаб чиқаришни ташкил этиш 
киради. Бунда корхоналарнинг минтақаларда жойлаштирилиши, уларнинг 
ихтисослаштирилиши ва кооперациялашиши, моддий–техник ва қувватга 
оид таъминот, транспорт ва таъмирлаш хизматини йўлга қўйиш катта 
аҳамиятга эга. 
Корхонанинг ўзида меҳнат унумдорлиги даражасига ишлаб 
чиқаришни ташкил этишда ривожланаётган бозор талабларини ҳисобга 
олган ҳолда жорий ва истиқболли режалаштириш, ишлаб чиқаришни 
ташкилий–техник тайёрлаш, мавжуд техника воситаларини модернизация 
қилиш, уларнинг узлуксиз ишлаши ва моддий–техник таъминотни йўлга 
қўйиш таъсир кўрсатади. 
Барча ташкилий тадбирлар бир–бирлари билан узвий боғлиқ бўлиб, 
ишлаб чиқариш, меҳнат ва бошқарувнинг ягона тизимини ташкил этади. 
Меҳнат ва ишлаб чиқаришни ташкил этишдаги камчиликлар билан боғлиқ 
иш вақтининг барча йўқотишлари меҳнат унумдорлиги даражасини 
пасайтиради, иш вақти йўқотилишининг камайиши эса унинг ўсишини 
таъминлайди. 
Корхонада меҳнатни ташкил этишни такомиллаштириш – бу 
ходимларнинг меҳнат жараёнида ишлаб чиқариш воситалари билан ҳамда 
ўзаро муносабатларини умумий мақсадга эришиш учун самарали меҳнат 
фоалиятини амалга ошириш учун барча шарт–шароитларни яратишдир 
(15.5–расм). 
Замонавий ишлаб чиқариш ходимлар касб малакасини муттасил 
ошириб боришни талаб қилади. Шу мақсадда корхоналарда ходимларнинг 
малакасини ошириш
 
тизими яратилади. Бу тизим малака ошириш 
курсларидан иборатдир.
Меҳнат
 
тақсимоти
меҳнатни ташкил қилишнинг муҳим унсури 
ҳисобланади. Бу ишлаб чиқариш мақсадларидан келиб чиққан ҳолда ҳар 
бир ходим ва ҳар бир ишлаб чиқариш бўлинмасига хизмат вазифалари, иш 
турлари, технологик операциялар бўлиб берилади. 
Меҳнат тақсимотининг қуйидаги турлари фарқланади: 
•
функцияли – ходимларнинг ишлаб чиқаришдаги функцияларидан 
келиб чиққан ҳолда улар ишчилар, хизматчилар, шогирдлар ва ҳоказоларга 
бўлинади; 
•
технологик – бу иш ва маҳсулот турлари, технологик операциялар 
бўйича тақсимотдир. Меҳнат тақсимотининг бу тури иш мазмунини 
белгилайди. Ходим меҳнат жараёнида тор ихтисослашиш асосида иштирок 

---

471 
этса, унинг ишида зерикарлилик, кенг ихтисослашишида эса ишни 
сифатсиз бажариш эҳтимоли пайдо бўлади; 
•
касбий
 
– меҳнат тақсимотининг бу туридан келиб чиққан ҳолда 
ишлаб чиқаришда турли касб–кордагиларга эҳтиёж аниқланади; 
•
малакали – ходимлар касб малакаси ва иш тажрибасидан келиб 
чиққан ҳолда ихтисосликлар ва касблар бўйича тақсимланади.