K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Xiralashish harorati bu, tarkibida suv bo‘lmagan tiniq di-
zel yonilg‘isini sovitish jarayonida yonilg‘ining loyqalanishining 
(xiralashishi) dastlabki belgilari kuzatiladigan haroratdir. Bunda 
yonilg‘ining faza bo‘yicha bir jinsliligi yo‘qoladi. Yonilg‘ini xira-
lashishiga, yuqorida aytib o‘tilganidek, past haroratlarda yonilg‘i 
tarkibidagi yuqori haroratlarda eriydigan uglevodorodlar kristalla-
rining paydo bo‘lishi sabab bo‘ladi. Yozgi dizel yonilg‘ilari uchun 
xiralashish harorati minus 5°C dan, qishki yonilg‘ilar uchun mi-
nus 25°C–minus 30°C dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Agar yonilg‘i 
tarkibida suv bo‘lsa, u 0°C dan minus 1°C gacha haroratdayoq xi-
ralasha boshlaydi. 
Yonilg‘ining qotish haroratini aniqlashda 450 burchak ostida qi-
yalatib o‘rnatish mumkin bo‘lgan standart asbobdan foydalaniladi 
(3. 2- rasm). Yonilg‘ining qotish harorati deganda, 45° qiyalikda 
o‘rnatilgan probirkadagi 2 yonilg‘i 1 min davomida oqib chiqib 
ketishi barham topadigan harorat tushuniladi, ya’ni bu haroratda 
1 min vaqt o‘tganidan so‘ng yonilg‘i asbobdan (probirkadan) oqib 
tushmaydi. 
Dizel yonilg‘isini xiralashish va qotish haroratlari bo‘yicha eks­
pluatatsion baholash yonilg‘i bakidan dvigatelga uzluksiz uzati-
lishini ta’minlovchi eng past harorat chegarasini belgilashdan ibo-
rat. Bu harorat har bir yonilg‘ining xiralashish haroratini ifodalaydi. 
Ammo bu haroratni aniqlashda va tashqi havo haroratini o‘lchashda 
xatolikka yo‘l qo‘yilishi ehtimoli borligini inobatga olib, ixtiyoriy 
69
dizel yonilg‘isini ishlatish mumkin 
bo‘lgan eng past harorat sifatida, 
shu yonilg‘ining xiralashish haro-
ratidan 3–5°C yuqori bo‘lgan haro-
rat qabul qilinadi. 
Standart uslub asosida aniqlan-
gan yonilg‘ining xiralashish haro-
rati, ba’zi bir dizel yonilg‘ilari 
uchun  parafinlar  kristallana  bosh-
lanadigan haqiqiy haroratdan past 
bo‘lishi mumkin. Bunday nomu-
tanosiblik kelib chiqishi aniqlash 
uslubining yetarli darajada taraqqiy 
etmaganligi bilan tushuntiriladi. 
Yonilg‘ining xiralashish harora-
tini aniqlash uchun dizel yonilg‘isi 
rangsiz shishadan tayyorlangan 
probirka yoki silindrga solinib, 
sovitiladi, ma’lum bir haroratda u 
xiralasha  boshlaydi.  Juda  mayda 
suv tomchilari, mikroskopik muz 
kristallari, eng muhimi, qattiq para-
fin  uglevodorodlar  ajralib  chiqi-
shi natijasida yonilg‘ining tashqi 
ko‘rinishi o‘zgaradi, ya’ni loyqala-
nib xiralashadi. 
Yonilg‘ining xiralashish harora-
tini aniqlashda yo‘l qo‘yilishi 
mum     kin  bo‘lgan  xatoliklar,  shu-
ningdek,  kam  parafinli  (past 
haroratlarda qotadigan) dizel 
yonilg‘ilari namunalaridagi kristall 
fazalar paydo bo‘lishining boshla-
nishini aniqlashdagi qiyinchiliklar-
3. 2- rasm. Yonilg‘ining qotish