K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Yod soni deb, 100 ml yonilg‘i bilan reaksiyaga kirishuvchi 
grammda o‘lchanadigan suv miqdoriga aytiladi (yod to‘yinmagan 
uglevodorodlar bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi). Yod soni shun-
day  sharoitda  aniqlanadiki,  bunda  yod  faqat  olefinlar  yordamida 
seziladi (regiratsiyalanadi). Ularning miqdori yonilg‘ida qanchalik 
ko‘p bo‘lsa, yod soni ham shunchalik katta bo‘ladi. Bundan yod 
soni olefinlar miqdorini aks ettiradi va neft mahsulotining kimyoviy 
turg‘unligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. 100 g 
dizel yonilg‘isi tarkibidagi tarkibidagi yod miqdori 6 g dan ortmas-
ligi lozim. 
Merkaptanlar korrozion-aktiv moddalar jumlasiga kiradi. 
Ularning yonilg‘idagi miqdorining ortib ketishi plunjerlar juftini va 
forsunka detallarining korrozion yemirilishining sezilarli (2 baro-
bar va undan ortiq) ortib ketishiga olib keladi (3. 3- rasm). Bundan 
tashqari, merkaptanlar kimyoviy o‘zgarishlarni, jumladan, smola 
hosil bo‘lishi bilan amalga oshadigan oksidlanish reaksiyalarini 
keltirib chiqarish xususiyatiga ega bo‘lganligi uchun ham zararli 
merkaptanlar forsunka zonasiga tushganida, bu yerda olefinlardan 
hosil bo‘lgan smolalar bilan birgalikda zulfinli ignalarda lok plyon­
kasini hosil qiladi. Bu plyonkalar ignalarning osilib qolishiga sa-
babchi bo‘ladi. 
Merkaptanlarda korrozion aktivlikning yuqoriligi va kimyoviy 
turg‘unlikning pastligini e’tiborga olgan holda, ularning yonilg‘ida-
gi miqdorini juda jiddiy tekshirish lozim. Mis plastinkada o‘tka-
zilgan sinashlarning sifat tahlillari ularning merkaptanlarga nis-
batan sezgirligi yetarli emasligini ko‘rsatadi. Shuning uchun dizel 
yonilg‘ilari va benzinlarda qo‘shimcha ravishda, maxsus uslubiyot 
asosida, merkaptanli oltingugurt miqdorini aniqlash zarurati paydo 

---

74
bo‘ladi. Merkaptanli oltingugurt miqdori yonilg‘idagi mavjud mer-
kaptanli oltingugurtning foizdagi ulushini ifodalaydi. Merkaptanli 
oltingugurt miqdori benzinlarda va dizel yonilg‘ilarida 0,01 foizdan 
ortmasligi lozim. 
3. 3- rasm. Yonilg‘i nasosi plunjerlar juftining korrozion yemirilishi-