K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

«Kichik nafas olish»
atrof muhit haroratining o’zgarishidan kelib chiqadi. 
Kunduz kuni havo haroratining ko’tarilishi bilan rezervuar yuzasi qiziydi, natijada 
bug’-gaz aralashmasining bosimi va harorati ortadi, mos ravishda neft mahsulotining, 
ayniqsa uning yengil fraksiyasining bug’lanishi ko’payadi. Bug’-gaz aralashmasining 
bosimini ortishi nafas olish klapanini ishga tushishiga va bug’-gaz aralashmasining 
atrof muhitga chiqishiga olib keladi. Bunda rezervuarning neft mahsuloti bilan 
to’ldirilganlik darajasi va u bilan bog’liq ravishda gaz hajmi katta ahamiyatga ega. 
Idishni to’ldirish darajasini ortishi gaz bo’shlig’ini kamaytiradi, demak yengil 
fraksiyalarning bug’lanishi ham kamayadi. Тungi vaqtda mahsulotning sovishidan 
bug’-gaz aralashmasining bosimi pasayadi va teskari hodisa sodir bo’ladi — havo 
kirish klapani orqali rezervuarning gaz bo’shlig’iga kiradi. 
«Katta nafas olish»
rezervuarni mahsulot bilan to’ldirish jarayonida bug’-
havo aralashmasi siqila boshlaydi, nafas olish klapani ishga tushadi va 
aralashmaning atrof muhitga chiqishi sodir bo’ladi. Тeskari holat — havoning 
rezervuarga kirishi mahsulotni tarqatish jarayonida sodir bo’ladi. «Katta nafas olish» 
hajmi rezervuarga quyilgan mahsulot hajmiga bog’liq bo’ladi. ―Katta nafas olish‖ 

---

137 
natijasidagi yo’qotish rezervuarning tez-tez to’ldirish va bo’shatish siklini soniga va 
iqlimiy mintaqaga bog’liq.
Yerosti usulida saqlashda rezervuarning silindrik yuzasining yuqori qismi yer 
sathidan 0,8...1,2 m chuqurlikda bo’ladi. Rezervuarning bunday chuqurlikda bo’lishi 
kunduz kunlari uning isib ketishini oldini oladi. Agarda «kichik nafas olish» 
apparatlari texnik soz bo’lsa, havo muhitining ifloslanishi amalda bo’lmaydi.
YOQSH da asosiy zararli modda chiqarish manbai — «katta nafas olish»dir. 
Undan chiqayotgan zararli moddalar miqdori umumiy moddalarning 40 % ni tashkil 
etadi va natijada ish o’rinlarida birdaniga ChRK dan ortiq maksimal konsentratsiya 
paydo bo’lib qolishi mumkin.