K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

ortiqcha atrof muhitga zararli modda chiqarmasagina
YOQSH 
faoliyat ko’rsatish xuquqiga ega bo’ladi. Ushbu me’yorlarni buzish korxona 
faoliyatini cheklash, vaqtincha to’xtatish yoki butunlay to’xtatishga yuridik asos 
bo’ladi.
Agar korxonada atrof muhitni ifloslovchi manbalar ko’p bo’lsa ularning har 
biri uchun alohida me’yorlar belgilanadi. YOQSH lar shunday korxonalar jumlasiga 
kirgani uchun atmosfera havosiga chiqadigan, suv va yer-tuproqga tushadigan zararli 
moddalar bo’yicha alohida me’yorlar belgilanadi.
Hozirgi vaqtda tabiatni yetarli darajada asrash maqsadida
tabiatdan 
foydalanganlik uchun to’lov 
joriy etilmoqda.
 
Ushbu to’lovning joriy etilishining 
asosiy maqsadi - haqi to’langan tabiiy resursni tejab ishlatishni hamda atrof muhit 
muhofazasi bo’yicha faoliyatni rag’batlantirishdir. Masalan, zararli moddalarning 
tabiiy chiqishi (otilib chiqishi), to’kilishi, chiqindilarni joylashtirish va boshqalar 
uchun belgilangan limiti doirasida to’lovlar va undan ortib ketganligi uchun 
qo’shimcha jarima to’lovlar joriy etilgan.
Atrof muhitni ifloslanganlik uchun to’lov miqdori va uni undirish O’zbekiston 
Respublikasi Vazirlar mahkamasining qarorlari asosida aniqlanadi. Ushbu tartib 
mamlakatimiz xududida tabiiy resurslardan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan har 
qanday faoliyat ko’rsatayotgan korxona, tashkilot, yuridik va jismoniy shaxslar uchun 
ta’aluqlidir.

---

135 
YOQSH dagi atrof muhitga zararli moddalar chiqaruvchi manbalar. 
Neft 
bazalari va avtomobillarga yonilg’i quyish shoxobchalarida atrof muhitga zararli 
bo’lgan suyuq va gazsimon moddalarning o’zini chiqishi yoki to’kilishi sodir bo’ladi.
Neft bazalari va yonilg’i quyish shoxobchalaridagi quyidagi manbalar atrof 
muhitga zararli moddalar chiqaruvchi deb hisoblanadi: 
– neft mahsuloti saqlanuvchi rezervuarlar (neft mahsulotlarini bug’-lanishi – 
―katta va kichik nafas olish‖); 
– yonilg’i tarqatish vositalari (avtomobil baklarini to’ldirishdagi bug’-lanish); 
– tozalash inshoatlarining ob’ektlari (neft mahsulotlarining bug’la-nishi va 
qoldiqlarini oqova tizimiga tushishi); 
– neft bazalari va yonilg’i quyish shoxobchalari xududida favqulotda va ko’zda 
tutilmagan hollarda neft mahsulotlarining to’kilishi; 
– texnologik jihozlar va kommunikatsiyaning jipsligini buzilishi; 
– avtomobil transportining ishlatilgan gazlarini chiqishi; 
– rezervuarlarni tozalashdagi chiqindilar. 
Yuqorida keltirilgan manbalardan chiqadigan zararli moddalarni ikki turga 
ajratish mumkin: 
- birinchisi, reglamentli, ya’ni neft mahsulotlarini qabul qilish, ularni yerusti va 
yerosti rezervuarlarida saqlash, avtomobillarga quyish hamda rezervuarlarni tozalash 
jarayonida sodir bo’ladigan yonilg’i bug’lari; 
- ikkinchisi, reglamentdan tashqari, ya’ni xaydash armaturasi, nasoslar, 
truboprovodlar va quyish vositalari zichlovchi birikmalarining zichligi buzilishi 
oqibatida neft mahsulotlarining sizib oqishi; rezervuarning gaz bo’shlig’ini 
shamollatishdagi chiqadigan yonilg’i bug’lari; neft mahsulotlari aralashgan aqova 
suvlar; rezervuar va sisternalarning toshib ketgan yonilg’ilar; favqulotda holatlarda 
hamda rezervuar va tarmoqning zanglab teshilishida to’kiladigan yonilg’ilar. 
Atrof muhit muhofazasining tobora ahamiyati oshib borayotgan hozirgi vaqtda 
reglamentli, ayniqsa reglamentdan tashqari chiqadigan zararli moddalarni 
kamaytirishning ham konstruktiv, ham tashkiliy tomonlarini o’rganib chiqishimiz 
zarur.
Yonilg’ilarni rezervuarlarda saqlash davrida bug’lanish natijasida kamayishini 
oldini olish uchun har hil usullar va texnologik jihozlar qo’llaniladi. Ularning eng 
ahamiyatlilarini ko’rib chiqamiz.