K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Gafniy     
Nomi zamonaviy shaharning qadimgi lotin tilidagi talqini bilan bog‘liq bo‘lgan yana 
bir element. Gafniy – 1923-yilda Kopengagenda, Nils Bor rahbarligida kashf etilgan. Borning 
shogirdlari – vengr olimi Dyord de Xeveshi (1885-1966) va golland spektroskop mutaxassisi 
Dirk Koster (1889-1950) birgalikda Kopengagen Nazariy Fizika institutida ish olib borishgan 
va ular Nils Borning hisob-kitoblari va ko‘rsatmalari asosida yangi elementni kashf qilishgan.  
Germaniy     
Bu elementni ham avvaliga Mendeleyev aytib bergan hamda, uni «eka-kremniy» deb 
shartli nomlagan edi. Sof element tarzida esa 1885-yilda nemis kimyogari Klemens Aleksandr 
Vinkler (1838-1904) tomonidan ajratib olingan. Yaqqol ko‘rinib turibdiki, elementga olim o‘z 
vatani – Germaniyaning nomini bergan.  


38 
 
Reniy     
Nomi nemislar va Germaniya bilan bog‘liq yana bir element bu – reniydir. Uni 1925-
yilda er-xotin kimyogarlar Ida Noddak (1896-1978) hamda, Valter Karl Fridrix Noddak (1893-
1960)  birgalikda  kashf  qilishgan.  Ida  Noddak  qizlik  familiyasi  Ida  Takke  bo‘lib,  u 
Germaniyaning  Reyn  o‘lkasida  dunyoga  kelgan  edi.  Aynan  Ida  Noddakning  taklifiga  ko‘ra, 
o‘zlari kashf etgan elementga olimlar oilasi Reyn o‘lkasining nomini berishgan.  
 Poloniy     
Er-xotin olimlar birgalikda kashf etgan  yana bir  element  –  poloniy bo‘lib, uni  1898-
yilda Pyer va Mariya Kyurilar sintez qilib olishgan. Mariya Kyurining vatani Polsha sharafiga, 
ushbu mamlakat nomining lotincha talqini – Polonia bilan atalgan.   
 
Ruteniy     
Navbat Rossiyaga yetib keldi. Ruteniyni 1844-yilda Qozon universiteti professori Karl 
Klaus (1796-1864) tomonidan kashf etilgan. Klausga Peterburg tanga zarb qilish saroyidan bir 
uyum  platina  rudasi  qoldiqlari  keltirib  berishgan  edi.  O‘sha  yillarda  Ural  konlaridan  katta 
miqdorda  platina  zaxiralari  topilgan  bo‘lib,  Rossiyada  platina  tangalar  zarb  qilish  amalga 
kirgan. Klaus o‘zi kashf qilgan elementga Rossiyaning lotincha nomlanishi – Ruthenia nomini 
biriktirgan.  Ism-familiyasidan  ham  yaqqol  ko‘rinib  turibdiki,  Klaus  o‘zi  rus  bo‘lmagan. 
Haqiqatan  ham,  u  1704-yilda  Rossiya  tarkibiga  qo‘shib  olingan  Drepte  shahrida  tug‘ilgan. 
Drepte keyinchalik Yurev deb nomlangan. Hozirda bu shahar Estoniya tarkibida bo‘lib, Tartu 
deb nomlanadi.  
Ruteniy  haqida  gap  ketganda,  yana  bir  narsani  aytib  ketmaslik  adolatdan  bo‘lmaydi. 
Aslida,  ruteniy  atamasini  Klausdan  ancha  avvalroq  boshqa  bir  kimyogar  –  Gotfrid  Vilgelm 
Ozann (1797-1866) o‘ylab topgan. Ozann aynan Tartu universitetida ishlagan va u ham, xuddi 
Klaus kabi, platina rudasidan uch xil yangi moddani kashf qilgan. Ehtimol, ulardan biri aynan 
ruteniy bo‘lgandir. Lekin, Ozanning ilmiy natijalarini o‘sha zamonning eng nufuzli kimyogari 
Yens Yakob Berselius tasdiqlamagan. Ozann esa, Berselius qarshisida o‘z natijalarini himoya 
qila olmagan va yangi element kashf etganlik maqomidan quruq qolgan. Oradan 16 yil o‘tgach, 
endi  Klaus  ham  platina  rudasidan  yangi  element  ajratib  oldi  va  u  ham  kashfiyot  haqida 
Berseliusga axborot yo‘lladi. Qaysar Berselius bu safar ham, Klaus ajratib olgan modda aslida 
yangi  element  ekaniligini  tasdiqlamadi.  Biroq,  Ozanndan  farqli  ravishda,  Klaus  o‘z  ilmiy 
natijalarini qattiq himoya qildi va ilmiy bahs-munozaralarda o‘zining haq ekanini isbotlay oldi. 
Shu tariqa, ruteniyni kashf etganlik maqomi rasman Klausga nasib etdi.  
Skandiy     
Geografik-kimyoviy sayohatimiz Skandinaviya yarim oroliga ko‘chmoqda. Skandiyni 
avvaliga  D.I.  Mendeleyev  tomonidan  «eka-bor»  nomi  bilan  bashorat  qilingan.  Sof  element 
tarzida esa, 1879-yilda shved kimyogari Lars Frederik Nilson (1840-1899) tomonidan ajratib 
olingan. Sezganingizdek, elementga Skandinaviya yarim orolining nomi berilgan.  
 


39 
 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish