K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Masala yechish namunasi
1. Chastotasi 50 hz bo‘lgan o‘zgaruvchan tok zanjirida induktivligi 
100 mh bo‘lgan induktiv g‘altak va 
C
sig‘imli kondensator ulangan. konden-
sator sig‘imi nechaga teng bo‘lganda rezonans hodisasi ro‘y beradi?
B e r i l g a n: f o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
v
= 50 Hz
L
= 100 mH
ω
L = 
4π
2
v
2
= 
C
= 
π
C
= 
≈ 0,0001 F ≈ 101,4 μF.
Javobi
: ≈ 100 μF.
Topish kerak:
C
= ?
1. Kuchlanishlar rezonansiga mos keladigan vektor diagramma chizing.
2. Qanday shart bajarilganda o‘zgaruvchan tok zanjirida elektr 
teshilishlar vujudga kelishi mumkin?
3. Kuchlanishlar rezonansidan yana qayerlarda foydalanish mumkin?
4. Toklar rezonansi ham bo‘ladimi?
5. Ideal tebranish konturida rezonans paytida tok kuchining amplitu-
davriy qiymati nimaga teng bo‘ladi?

---

65
19-
mavzu. lABOrATOriYA iShi: O‘ZGArUVChAN TOK 
Zanjirida rEZonans hodisasini o‘rganish
3.22-rasm.
TG
C
K
L
R
Ishning maqsadi
. O‘zgaruvchan tok zanjirida 
kuchlanishlar rezonansi hodisasini o‘rganish.
Kerakli asboblar.
1. O‘zgaruvchan tok 
(tovush) generatori (
TG
).
2. ferromagnit o‘zakka ega bo‘lgan induktiv 
g‘altak (
L
= 1 H).
3. Sig‘imi 10 μF gacha o‘zgaradigan konden
-
satorlar batareyasi.
4. ikkita multimetr.
5. Qarshiliklar to‘plami.
6. Uzib-ulagich va ulovchi simlar.
Ishning bajarilishi.
3.22-rasmdagi chizma bo‘yicha asboblarni ulab zanjir 
yig‘iladi.
1. 
TG
dan chiqishda 100 hz va 10 V bo‘ladigan holga to‘g‘rilanadi.
2. Multimetrlarni o‘zgaruvchan kuchlanishni o‘lchaydigan va o‘lchash dia-
pazoni 20 V bo‘lgan holatga o‘tkaziladi va ularni parallel holda kondensator-
ga va g‘altakka ulanadi.
3. kalitni ulab, kondensatorga (
U
c
) va g‘altakka (
U
L
) ulangan multimetr 
ko‘rsatishlari yozib olinadi. Bunda 
U
c
 > U
L
 
bo‘lishiga e’tibor beriladi.
4. generator chiqishidagi o‘zgaruvchan tok chastotasini 10 hz dan oshirib 
borib, 
U
c
 
va 
U
L
 
lar yozib boriladi.
5. Tajribani 
U
c
 = U
L
 
bo‘lgunga qadar davom ettiriladi. natijalari jadvalga 
yoziladi.
6. 
U
c
= 
U
l 
shart bajariladigan hol uchun 2π
vL = 
π
dan zanjirning re-
zonans chastotasi hisoblanadi: 
v
r
 = 
π
2
. 
hisoblab topilgan chastotaning 
qiymati tajribada aniqlangan chastota qiymati bilan solishtiriladi.
Tajriba №
TG
chastotasi, hz
U
c
, V
U
L
, V
1.
2.

---

66
7
*
. Tajribani yana chastotani orttirib takrorlanadi.
8. kondensatordagi 
U
c
va induktiv g‘altakdagi 
U
L
kuchlanishlarning gene-
rator chastotasiga bog‘liqlik grafigi chiziladi.
1. Induktivlik ortganda zanjirdagi tok kuchi oldin ortib, keyin 
kamaydi. Bunday o‘zgarishning sababi nimada?
2. Sig‘im ortganda zanjirdagi tok kuchi oldin ortib, keyin kamaydi. 
Bunday o‘zgarishning sababi nimada?
3. Agar induktiv g‘altak ichiga o‘zak kiritila boshlaganda kondensator-
dagi, induktiv g‘altakdagi va aktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuv-
lari o‘zgaradi. Sababi nimada?