К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Бош корхона
— бир ёки бир нечта шўъба корхона­
ларга эга бўлган корхона.
Ш уъба корхона
— бош ком п ан и я назоратида бўлган 
корхона.
Назорат
— корхона ф аолиятидан ф ой да олиш бўйи- 
ча м оли яви й ёки оператив б ош қариш ҳуҳуқи.
Камчилик фоизи
— Бош корхонага бевосита ёки 
б илвосита тегиш ли бўлмаган ш ўъба кор х о н ан и н г оп е- 
раци ялардан соф даром ад ёки соф ак ти вл ари н и н г ф ои з 
кўриниш идаги қисм и.
Масалан,
гуруҳнинг тузилиш и куйидагича
40%
Ф араз кд лай л и к , А к ом п ан и я С к о м п а н и я н и н г 30% 
акци я п акетин и назорат кдлади. Бундан си ёсий таъ­
сир, капитал устидан назорат (и қти соди й таъсир) ва 
кам ч и л и кн и н г улуш ини ан и қлаш лозим .
Нисбат
Сиёсий таъсир
Иктисодий
таъсир
Камчилик
улуши
А/В
60%
60%
В/С
40%
40%
А/С
70 % (30 % тўғри,
30 % + 0,6 *
46 % = 100 %
40 % билвосита)
40% = 54%
= 54%
Ю қоридаги ҳолатдан кўриниб турибдики, А ко м п а­
ния — бош , В ва С ком пани ялар шўъба корхоналар 
ҳисобланиш ади.
ЕИ 7—Д и р е к ти в а си га б ин оан бош к о м п а н и я ва 
шўъба ком п ан и я ўртасида қуйидаги ш артлар кўзда ту- 
тилса, бош к ом п ан и я кон соли даци яланган м олиявий 
ҳисоботни тузиш и мажбурий ҳисобланади:

---

♦ О возларн ин г кўпчилиги (агар бош корхона 50% 
дан кўп овозга эга бўлса);
♦ Д иректорлар К енгаш и устидан назорат (агарда бош
ком п ан и я Д и ректорлар К ен гаш и таркиби ва со н и н и
ўзгартириш ҳуқуқига эга бўлса);
♦ Ш артн ом а орқали н азорат (ш артном а ёки н изом
ш артларига м увоф и қ бош ком п ан и я шўъба корхонага 
таъсир ўтказа олса);
♦ К елиш ув бўйича назорат (агарда бош к о м п ан и я 
келиш ув бўйича Д и р екто р л ар К ен гаш и й и ғи л и ш и д а 
овозларни ҳ и со б -китоб қ и ли ш ҳуқуқига эга бўлса);
♦ К ен гаш н и н г тай и н л ан и ш и бўйича амалдаги н а зо ­
рат (агарда Д иректорлар К ен гаш и н и н г кўп чили к к и с ­
ми бош к о м п а н и я н и н г таъ си ри остида тай и н л ан ган
бўлса);
♦ Б и р л аш ган б о ш қ ар у вд а и ш ти р о к эти ш ҳуқуқи 
(агарда бош ко м п ан и я ш ўъба корхонага кучли таъсир 
ўтказса ёки и кки та к о м п а н и я бирлаш ган асосда б о ш - 
Карилаётган бўлса);
♦ Горизонтал гурухдар (Б и рлаш м аган ак ц и яд о р л и к
алоқаси гуруҳида к о н со л и д а ц и я қуйида келти ри лган
и кки ҳолатдан бири мавжуд бўлганда тузилади):
1. ш артном а ёки н изом бўйича ком пани я б и рлаш - 
тирилган ҳолда бош қарилса;
2. кон сол и дац и ялан ган ҳисобот тузиш даврида м у­
ай ян ак ц и яд о р л ар и ккала к о м п а н и я н и н г к ен гаш и д а 
кўп чили кн и таш ки л қилса.
Бундай ҳолатда истаган бош к о м п ан и я к о н со л и д а­
ц и ялан ган ҳисоботни такди м қи лиш и ш арт, қуй и даги- 
ларн и исти сн о қилганда (27-сон Б Ҳ Х С н и нг 2 7-б ан д и - 
га бин оан ):
1. Бош ком пани я шўъба корхон ан и нг ўзи бўлса;
2. Бош ком пани я 100% овозга эга бўлса;
Ш ўъба корхона кон соли дац и ядан қуйидаги ҳоллар- 
да и сти сн о қилинади:
3. Н азорат вақтинчалик бўлса;
4. У зо к муддатли чекловларга эга бўлса.
Бундай ком пани ялард а и н вестиц и ялар қи соб и 25- 
сон БҲ Х С га бин оан ю ритилади.
К онсолидациядан исти сн о қи ли ш н и н г асоси й ҳолат- 
лари ую ш ган аъзо н ом и билан аталувчи бирл аш ган
к о р х о н ан и н г мавж уд б ў ли ш и билан б о ғли қ. Агарда

---

ю қори таш ки лот ёки бош қа корхона том он и дан ун ин г 
м оли яви й ва оператив ф аоли яти га сезиларли таъсири 
кўрсатилм аса, бу корхоналар ҳисобот гуруҳлари и чи га 
киритилм айди. С езиларли таъсир дараж аси капиталда 
и ш ти ро к этиш ҳамда овоз ҳуқуқига қараб аникланади. 
С езиларли таъсир деб, бош ёк и б ош қа к о м п ан и ян и н г 
таъси ри барча овозларн ин г 1/5 қи см и д ан кам бўлмаган 
ва 20 % д ан 50% гача бўлган таъсири туш унилади.
Капитал устидан назорат ва унга таъсир даражасига кўра 
бухгалтерия ҳисоби усулларининг қўлланилиши
Эгалик кдлиш даражаси
Эгалик улуши
Бухгалтерия усуллари
М оддий та ъ с и р йук, 
ш унинг учун капитал 
устидан иқтисодий на­
зорат мавжуд эмас
<20 %
Инвестициялар ҳисоби 
LCM тамойили бўйича 
амалга оширилади
Моддий таъсир мав­
жуд, ам м о н а зо р а т
мавжуд эмас
20 % дан 
50 % гача
И нвестициялар ҳисоби 
сотиб олиш баҳоси + 
Инвестиция қипинган 
компания фойдасидан 
улуш — олинган диви­
дендлар кўриниш ид а 
юритилади
Н а зо р а т (м а р ж и р и та л
ҳукмронлик)
>50 
%
Гуруҳ к о н с о л и д а ц и я
қилиниши керак