К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

16.5. Турли дебитор ва кредиторлар билан
ҳисоб-китоблар ҳисоби
Ҳар хил ташкилот ва шахслар билан ўзаро ҳисоб- 
китоб муносабатларида корхонада тугалланмаган хдсоб- 
китоблар бўйича дебиторлик ва кредиторлик қарзлари 
юзага келади.
Дебитор
— муайян корхонадан пул қарзи бўлган 
корхона, ташкилот ёки шахе. Товарлар юклаб жўна- 
тилган, ишлар бажарилган, хизматлар кўрсатилган кун­
дан бошлаб 90 кун мобайнида, етказиб берилган маҳ- 
сулотлар, бажарилган ишлар ҳамда кўрсатилган хиз­
матлар учун маблағ келиб тушмаган вақтда дебиторлик 
қарзи муддати ўтказиб юборилган ҳисобланади.
Кредитор
бу шундай корхона, ташкилот ёки шахс­
ки, унинг олдида бошқа корхоналарнинг ҳисоб-китоб- 
лар бўйича мажбуриятлари бўлади. Турли дебитор ва 
кредитор қарзлар қуйидаги ҳолларда юзага келади:
♦ корхонанинг ўзидан ёки унинг меҳнат жамоаси 
аъзоларидан ижро варақаларига асосан пул ундирила- 
диган бўлса;
♦ коммунал хизмати, турар жой ҳақи, турар жой 
бўлмаган хоналарнинг ижара ҳақлари бўйича;

---

♦ меҳнат жамоаси аъзоларининг буйруғи билан банк­
ка ва бошқа жойларга пул ўтказиш бўйича;
♦ бошқа ҳолларда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 йил 
19 июлдаги “Ўзбекистон Республикаси Президенти­
нинг 1995 йил 12 майдаги “Халқ хўжалигида ҳисоб- 
китоблар ўз вақтида ўтказилиши учун корхона ва таш­
килотлар раҳбарларининг масъулиятини ошириш бо- 
расидаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-1154-сон 
Фармонини қисман ўзгартириш тўғрисида” ПФ-2340- 
сон Фармонининг 1-бандига мувофиқ (Ўзбекистон Рес­
публикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси, 1999 
йил 7-сон) дебиторлик қарзи товарлар ҳақиқатда юк­
лаб жўнатилган, ишлар бажарилган, хизматлар кўрса- 
тилган кундан бошлаб 90 кун ўтгач ўтказиб юборилган 
ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
1999 йил 21 сентябрдаги “Табиий газни етказиб бериш 
ва унинг учун ҳисоб-китоблар тизимини такомиллаш­
тириш тўғрисида” 439-сон қарори билан (Ўзбекистон 
Республикаси ҳукуматининг қарорлари тўплами, 1999 
йил 9-сон, 57-модда) айрим корхоналарга (қарорга 
5-илова) мавсумийлик ва технологик жараёнларнинг 
хусусиятларидан келиб чиқиб, истисно тариқасида 
“Ўзтрансгаз” АКга етказиб берилган газ учун 120 кун 
давомида ҳақ тўлаш ҳукуқи берилган. Юқорида кўрса- 
тилган қарорнинг 5-иловасида саналган корхоналар 
учун ўтказиб юборилган дебиторлик қарзининг мудда- 
ти товарлар ҳақиқатда юклаб жўнатилган, ишлар ба­
жарилган, хизматлар кўрсатилган кундан бошлаб 
120
кун^тгач белгиланади.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2000 йил 29 июндаги “ Биржадан ташқари валюта бозо­
рини янада ривожлантириш ва мустаҳкамлашга дойр 
чора-тадбирлар тўғрисида” 245-сон қарорига кўра (Ўзбе- 
кистон Республикаси ҳукуматининг қарорлари' тўпла- 
ми,