К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

шакллантириш хусусиятлари
Бугунги кунда республикамизда турли мулкчилик 
шаклидаги корхоналар ўз фаолиятларини амалга оши­
риб келмоқда. Буларга давлат мулки шаклидаги, акция­
дорлик жамияти шаклидаги, маъсулияти чекланган жа­
мият шаклидаги, қўшма корхона шаклидаги ва бошқа 
корхоналар киради.
Давлат корхонасининг устав капитали 
— давлат то­
монидан корхонанинг доимий тасарруфига текинга бе­
рилган моддий ва пул маблағлари суммасидир. Устав 
капитали ҳисобига асосий ва айланма маблағлар шакл- 
ланади.
Корхонага асосий восита мавжуд ишлаб чиқариш 
ҳажмига ва ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш объект- 
ларига қараб, айланма маблағлар эса нормативлар асо­
сида берилади. Норматив юқори ташкилот томонидан 
белгиланади, аммо уларни тақсимлашни корхонанинг 
ўзи мустақил амалга оширади.
Амалдаги тартибга кўра корхона устав капитали мик­
дори унинг таъсис ҳужжатларида қайд этилган микдо­
рига мувофиқ бўлиши керак. Давлат корхонаси учун 
юқори турган ташкилотнинг корхонани ташкил этиш 
ва унинг балансига устав капиталини ўтказиш тўғри- 
сидаги буйруғи таъсис ҳужжати ҳисобланади.
Баъзи ҳолларда давлат корхонасининг устав капи­
тали ҳажми ўзгариши мумкин. Устав капитали микдо­
рини фақатгина юқори ташкилот ўзгартириши мум­
кин.
Акциядорлик жамияти устав капитали 
унинг акция- 
дорлари сотиб оладиган акцияларининг номинал қий- 
матидан иборат бўлади. Бунда чиқариладиган жами ак­
цияларнинг номинал қиймати бир хил бўлиши мумкин.
Акциядорлик жамиятининг устав капитали микдо­
ри кўпайиши ёки камайиши мумкин. Устав капитали­
ни кўпайтириш қўшимча акцияларни жойлаштириш

---

йўли билан амалга оширилиши мумкин. Жамият томо­
нидан қўшимча акциялар фақат жамият уставила бел­
гиланган эълон қилинган акциялар микдори доираси­
да жойлаштирилиши мумкин.
Акциядорлик жамияти устав капиталини камайти­
риш фавқулодца ҳолларда юз беради ва уни кўпайти- 
ришдаги сингари тартибда амалга оширилади. Устав 
капитали микдорининг камайиши акциялар умумий 
сонининг қисқариши билан боғлиқ бўлади, шу жумла­
дан, жамиятнинг ўзи қақини кейинчалик тўлаш билан 
акцияларни сотиб олиши ҳам шу ҳисобга киради.
Амалдаги қонунларга биноан акциядорлик жамия­
ти устав капиталига ҳисса тариқасида пул билан баҳо- 
ланадиган ва таъсисчилар томонидан жамият акцияла­
ри ҳақини тулаш учун киритиладиган моддий бойлик, 
мулкий ёки ўзга ҳукуқларни тўлашлари мумкин. Жа­
мият таъсис этилаётганда унинг акциялари пулини 
тўлаш шакллари жамиятни ташкил этиш тўғрисидаги 
шартнома ёки жамият уставида, қўшимча акциялар ва 
бошқа қимматли қоғозлар пулини тўлаш уларни жой- 
лаштириш тўғрисидаги қарорда кўрсатилади.
Акциядор таъсис йиғилиши белгиланган мудцат- 
ларда, аммо жамият рўйхатдан ўтгандан кейин бир 
йилдан кечикмай акцияларнинг тўлиқ пулини тўлаши 
керак. Акцияларни сотиб олиш муддати ўтганидан ке­
йин акциядорлар жамияти уларни ўз ихтиёрига қараб 
сотишга ҳақли.
Амалдаги қонунларга мувофиқ ҳиссаларга бўлинган 
устав капиталига эга бўлган жамият масъулияти чек­
ланган жамият деб аталади. Бундай жамият устав капи- 
талидаги бўлинган ҳиссалар микдори таъсис ҳужжат- 
ларида белгилаб қўйилади, унинг иштирокчилари маж­
буриятлар бўйича фақат ўз мулки доирасида жавоб 
беради.
Масъулияти чекланган жамиятнинг устав капита­
ли фақат муассисларнинг ҳиссалари ҳисобига ташкил 
топади ва унинг кўпайиши ёки камайиши ҳамманинг 
розилиги билан ҳисса қўшувчиларнинг кўпайиши ёки 
камайиши билан юз бериши мумкин.
Жамият иштирокчиси ўз ҳиссасини жамият руйхат­
га олинган санадан кейин бир йил давомида тўлаши 
лозим.

---

Қўшма корхона Ўзбекистон ҳамда хорюк корхона­
лари ҳиссалари асосида ташкил топади. Қўшма корхо­
нанинг устав капиталига ҳисса тариқасида табиат ре­
сурсларидан, интеллектуал мулкдан ф ойдаланиш
ҳуқуқи, ноу-хау, моддий ва пул воситалари, шу жум­
ладан, чет эл валютаси берилиши мумкин.