К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

(ро­
ялти
— бу сотувчига лицензия шартномасида белги­
ланган маълум нарсани ишлатиш ҳуқуқи учун даврий 
тўловлар) ва гонорар 
(гонорар
— бажарилган иш, кўрса- 
тилган хизматлар бўйича мукофот ва рағбатлантириш- 
лар) бўйича олинадиган счётлар ва бошқа шахслар­
нинг қарзлари (жорий қисми) ҳисобга олинади. Бу 
муомалаларнинг ҳисоби 4800—“Турли дебиторларнинг 
қарзлари ҳисоби” бўйича очилган (4810, 4820, 4840 ва 
4890) ҳисобварақларда акс эттирилади.
Корхонанинг турли кредиторлардан бўлган қарзла- 
ри таркибига молиявий ва оператив лизинглар бўйича 
тўланадиган тўловлар, тўланадиган фоизлар ва диви­
дендлар, роялти ва гонорар бўйича туланадиган счётлар, 
ҳисобдор шахслардан бўлган қарзлар ва бошқа мажбу­
риятлар киради. Бундай муомалаларнинг ҳисоби 6900- 
“Турли кредиторлардан олинган қарзлар ва бошқа маж­
буриятлар қисоби” ҳисобварағи бўйича очилган (6910, 
6920, 6930, 6940, 6950, 6960, 6970 ва 6990) ҳисобва- 
ракдарда акс эттирилади.
43, 40, 63, 65, 47, 67, 48, 69, 41, 61-ҳисобварақ- 
лар бўйича аналитик ҳисоб 7-қайдномада юритилади. 
Куйида бу қайдноманинг шакли кўрсатилган:
200_ йил январь ойи учун 6990—“Бопща мажбуриятлар”
ҳисобварағининг аналитик ҳисоби бўйича 7-қайднома
№
Дебитор ва
кредиторлар
номи,
манзили
Ой
бошига
сальдо
Дебет обороти
Кредит обороти
д-т к-т асос
(ёзув
маз­
муни)
коррес.
\исобва-
рақ
сумма асос
(ёзув
маз­
муни)
5010 5110

---

Жами:
16.6. Банк кредитлари бўйича ҳисоб-китоблар
ҳисоби
Корхоналар ўз маблаглари етарли бўлмаганида банк­
дан кредит маблағлари ёки бошқа юридик ва жисмо­
ний шахслардан қарз маблағлари олишлари мумкин.
Кредит
— бу вақтинча бўш турган пул маблағлари- 
ни маълум муддатга, ҳақ тўлаш шарти билан қарзга 
олиш ва қайтариб бериш юзасидан келиб чиққан иқти- 
содий муносабатлар йиғиндисидир.
Кредитлаш орқали аҳолининг, корхонанинг ва дав­
латнинг бўш турган пул маблағлари банкларда тўпла- 
нади ҳамда муайян ҳақ эвазига вақтинча фойдаланиш 
учун хўжалик юритувчи субъектларга берилади. Маъ­
лумки, ишлаб чиқариш воситалари кўринишидаги ка­
питалнинг тармоқдан-тармоққа ўтиш имкониятлари 
жуда чекланган, лекин иқтисодиётда ҳар доим иктисо­
дий ресурсларни, энг аввало капитални, тармокдар 
ўртасида қайта тақсимлаш зарурияти мавжуд бўлади. 
Бу вазифани энг оқилона тарзда кредит механизми ва 
унинг таркибий қисми бўлган банк кредити адо этади. 
Банк кредити воситасида молиявий ресурслар пул ка­
питали сифатида жамланади ҳамда тармокдар ва маҳ- 
сулот ишлаб чиқарувчи корхоналар ўртасида бозор та­
лаблари асосида тақсимланади, кредитни белгиланган 
муддат давомида қайтариш ва кредитдан фойдаланган­
лик учун муайян ҳақ тўлаш зарурлиги кредитга олин­
ган маблағлардан юқори самара бера оладиган фаоли­
ят соҳаларида фойдаланишга мажбур этади. Шундай 
қилиб, кредит иқтисодий самарадорлик даражасини 
оширишга хизмат қилади. Банк кредитининг муҳим ва- 
зифаларидан бири бу ишлаб турган корхоналар маб- 
лағларини доиравий алмаштиришнинг узлуксизлигини 
таъминлашдан иборат. Бу асосан қисқа мудцатли кре­
дитлаш воситасида амалга оширилади.
Банк кредити корхоналар фаолияти самарадорлиги 
оширишга хизмат қилиши туфайли иқгисодиётда фой-
353

---

данинг капиталлашуви жараёнларини тезлаштиради. Банк 
кредити мамлакатда пул массасининг ҳажми ва тарки­
бига, тўлов оборотига, пул муомаласи тезлигига жуда 
кучли таъсир курсатади. Банк векселлари, облигацияла­
ри, сертификатлар ва бошқа муддатли, мажбуриятли 
қимматли қоғозлар чиқариш орқали кредит пулларини 
вужудга келтирдилар. Берилган кредит маблағлари би­
лан бир қаторда кредит пуллари ҳам мамлакатда жами 
талабга таъсир кўрсатади ва жами миллий маҳсулот 
сотилишини тезлаштиради. Банк кредити давлат томо­
нидан тартибга солинади. Кредитлаш тартиб қоидалари- 
ни уз ваколатлари доирасида Марказий банк белгилай­
ди. Муайян тармоқлар ва соҳаларнинг ривожланишини 
рағбатлантириш мақсадларида қарз олувчилар турли гу- 
ру\ларига давлат кафолатлари ва имтиёзлари жорий 
этилади. Кредитдан мамлакат экспорт потенциалини 
юксалтириш, уй-жой курилиши капитал қўйилмалари- 
ни рағбатлантириш, регионларни жадал ривожланти­
риш мақсадларда фойдаланиши мумкин. Тижорат банк­
ларининг кредитлари юридик ва жисмоний шахсларга 
берилиши мумкин. Қайтарилиш муддатларига кўра кре­
дитлар қисқа муддатли