15 - б о б.
П У Л М А Б Л А Ғ Л А Р И В А К Д С Қ А
---------------
М У Д Д А Т Л И М О Л И Я В И Й
И Н В Е С Т И Ц И Я Л А Р Ҳ И С О Б И
15Л. Пул маблағлари ва қисқа муддатли
молиявий инвестициялар ҳисобининг
вазифалари
И қти со д и й категорияга амал қилувчи ҳар би р м ам
лакат ри вож лани ш ин инг асосий воситаларидан бири
пул бўлиб, бозор иқтисодиётига ўги ш ва унда и ш ю ри-
тиш да ун и н г ўрни ва аҳамияти янада ош иб боради.
Дарҳақиқат, пул — “ бозор ти л и ”
деб бежиз айтилма-
ган. Ҳ ар бир иқтисодий ахборот, товарлар ва хизм ат
лар баҳоси, тўловлар, даромад ва харажатлар, м олия
вий талаблар ва мажбуриятлар, иқ ти соди й алоқалар
макро ва м икро даражада фақат пулда ифода қили-
нади.
Ў збекистон Республикаси иқтисодиётида бозор м у
носабатларининг ривож лани ш и жараёнида ш артно-
мавий асослари меҳнат воситалари ва кредитларини
харид қи ли ш , маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни сотиш
бобида битимлар тузаётган корхоналар ўртасида м у
носабатлар кенгайиб бормокда. Бундан таш қари, бю д
жет, банклар,
сугурта органлари, турли ж ам оат та ш
килотлари, хайрия фондлари, бевосита ходимлар ва
ҳоказолар билан тўлов муомалалари амалга ош и р и л -
моқда. К о р хо н ал а р, муассасалар, та ш ки л о тл а р ва
ф уқароларнинг гоятда кенг ва
хи лм а-хи л доираси
билан амалий алоқалар корхона хўж алик ф аолияти
н и н г мунтазам ва объектив жиҳатдан муқаррар бел
гисига айланмокда. Корхоналар ўртасидаги ҳар хил
тўловлар ва ўзаро ҳисоб-китоблар м одд ий, меҳнат
ёки бевосита пул муносабатлари асосида пайдо бўли-
ш и м ум ки н , леки н охир-оқибатда улар одатда м уай
ян то м о н н и н г фойдасига пул қарзи ту си н и олган
м улкий маж бурият кўриниш ида намоён бўлади.
Барча м улкчили к шаклидаги корхоналарнинг пул
маблағлари, хоҳ у ўз маблағи бўлсин, хоҳ қарзга о л и н
ган бўлсин, кассада пул қолдиқлари ва оборотда ф ой
даланиладиган т у ш у м н и н г бир қ и см и д а н таш қари,
у н и н г банкдаги ҳисоб-китоб счётида сақланиш и лозим.
Б а н к корхонанин г ҳисобварақларидан пулни ўтказиш
ва бериш тўғрисидаги ҳамда банк қоидалари ва банк
билан корхона ўртасидаги шартномада кўзда
тутилган
бош қа муомалаларни ўтказиш ҳақидаги ф армойиш ла-
рини бажаради.
Ҳ и со б -ки то б счётидан тўловлар мол етказиб берув-
чилардан олинган материал ва асосий воситалар учун,
бюджет ва суғуртага бўлган қарзларини тўлаш учун,
и ш ҳақи бериш учун кассага пул маблағлари о л и н и ш и
ва бош қа мақсадлар учун амалга оширилади. Ҳ а р бир
тўлов корхона билан, яъни ҳисоб-китоб
эгаси билан
келиш ган ҳолда амалга ош ирилади, леки н қуйидаги
ҳолларда банк кор хон ан и н г ҳисоб-китоб счётидан маб-
лағларни бош қа таш килотлар ҳужжатлари асосида ечиб
олади: молия органларининг буйруқлари асосида, агар
солиқларн инг тўлаш муддати ўтиб кетган бўлса; кре
дитдан фойдаланганлик учун фоиз; банк хизмати учун
ва ҳоказо.
Н ақц пулсиз тўловларни амалга ош ириш да т о м о н
л арни нг масъулияти ҳар бир иш тирокчи учун белгила
нади. М асалан, мол етказиб берувчи учун бу — ш арт
номага ва юклаб жўнатилган маҳсулотга м увоф иқ амалга
ош ирилган пул эквивалентини ўз вақтида олиш , хари
дор учун — мол етказиб
берувчи томонидан ш артнома
ш артларининг бажарилиши.
Ш у билан бирга банклар ҳам м улкчилик ш аклидан
қатъий назар, миж озлар олдида қабул қилган мажбу
риятлар бажарилмагани учун моддий жавобгар бўлади;
уларнин г вазифалари — тўлов муомалаларини ўтка-
зи ш н и н г белгиланган қоидаларига қатъий риоя этили-
ш и н и амалда таъминлаш , хизмат кўрсатаётган кор хо
на ва таш килотларнинг “ Ўзбекистон Республикасида
корхоналар тў ғр и с и д а ” ги қон ун и да кўзда тути л ган
ҳуқукугарини бирон-би р тарзда бузиш га ва иқтисодий
м ан ф аатлари н и к а м с и т и ш га йўл қ ў й м а с л и к , уш б у
қоидаларни қўллаш ам алиётини
м унтазам равиш да
ум ум лаш тириш , иш лаб чи қи ш ва тўлов муомалалари-
н и н г тартибини янада таком иллаш тириш бўйича так-
лифлар киритиш дир.
Корхоналар томонидан бюджет ва турли фондлар
ўртасидаги қарзларни узиш пул тўлов воситасида амалга
ош ирилади. Л и кви д активлар бўлган пул маблағлари
ёрдамида корхоналар м аблағларининг пул ш акллари
иш лаб чиқариш захиралари, меҳнат қуроллари ва қока-
золарга айлантирилиш и, пул туш ум и н и ва ундан ўрин
олган соф даромадни олиш амалга ош ирилади. Ш у н
дай қилиб, тўлов тизим и ва тўлов муомалалари маб
лаглар доиравий оборотини таъ м и н лаш н и н г э н г муҳим
ом или бўлиб майдонга чиқади, уларни ўз вақтида ту-
галлаш эса ишлаб ч и қ а ри ш н и н г узлуксиз ж араёнини
таъм ин лаш ни нг зарурий ш арти бўлиб хизмат қилади.
Тўловлар, асосан, нақд
пулларни иш латмасдан, кор
хонанин г банкда очган ҳисоб-китоб, валюта ёки бош -
қа хил ҳисобварақлари орқали ёки накд пуллар билан
ўзаро ҳисоб-китоблар кўрин иш и да амалга ош ирилади
Do'stlaringiz bilan baham: 
