К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

14.3. Меҳнат ҳақи ҳисобини ҳужжатларда
расмийлаштириш
Корхона ва ташкилотларда меҳнат ҳақи ҳисобин и 
тўғри таш кил қи ли ш учун, эн г аввало, ш ахсий таркиб 
ҳисобини тўғри ю ритиш лозим. Ходим ларни иш га қабул 
қилиш , иш дан бўш атиш , бош қа иш га ўтказиш , уларга 
таътил берилгани, тунда, иш вақтидан таш қари вақт- 
да, байрам кунларида иш лаганлиги ҳақида иш ончли 
маълумот бўлгандагина корхона ходимлари билан ўз 
вақгида ҳисоб-китоб қи ли ш и м ум ки н. А н а ш у мақсад- 
да корхона кадрлар бўлими ш ахсий таркиб ҳисобини 
ҳамда бош қа хизматлар билан биргаликда и ш вақти- 
дан ф ойдаланиш ҳисобини олиб боради.
Ш ахси й таркибни ҳисобга олиш учун қуйидаги ҳуж- 
жатлардан фойдаланилади:
Т-1 шакли. И ш га қабул қи ли ш ҳақида буйруқ.
Т-2 шакли. Ш ахси й варақа.
Т-5 шакли. Бош қа иш га ўтказиш ҳақида буйруқ.
Т-6 шакли. Таътил бериш ҳақида қайд.
Т-8 ш акли. М ехдат ш артном асини бекор қ и ли ш
ҳақида буйруқ.
И ш вақтини қисобга олиш учун Т -12 ш аклидаги 
махсус табелдан фойдаланилади. 
Табель 
— бўлим, бри ­
гада, цех ходим ларининг ном м а-н о м рўйхати бўлиб, 
ундан и ш вақтини ҳисобга олиш учун фойдаланилади.
Ҳар бир ходимга табель рақами бириктирилади ва у 
меҳнат, иш ҳақи бўйича рамийлаш тириладиган барча 
хужжатларда кўрсатилиб боради.
Ҳ и со б о т даври бош ланиш идан аввал ўтган ойдаги 
табелдан хо д и м н и н г исм -ш ариф и кўчириб ёзилади ва 
иш га чиқи ш , иш вақтини сарфлаши ш артли белгилар 
ёрдамида ҳисобга олиб борилади. М асалан, меҳнат таъ- 
тилидагилар “ Т ” , касаллик варақаси бўйича иш га чиқ- 
маётганлар “ К ” ҳарфи ва ҳоказолар билан белгиланади.

---

И ш га чи қи ш ва и ш вақтидан фойдаланиш ҳисоби 
табелда и кки хил усулда амалга оширилади. Б и рин чи 
усулда барча иш га чиққан, кечиккан ва иш га чиқм а- 
ган ходимлар тўл и қ рўйхат қилиб борилади. И к к и н ч и
усулда эса табелда фақат кечикканлар, иш га чиқм а- 
ганлар, яъни маълум меъёрдан четга чиққан ходимлар 
рўйхат қилиб борилади.
Ҳар бир хо д и м н и н г иш лаган вақти табелда ҳисобот 
о й и н и н г б ирин чи ярмига ва ой охирига, яън и и кки
марта ҳисоблаб чиқилади. Табель цех бош лиғи то м о н и ­
дан имзоланади ва бухгалтерияга иш ҳақи ҳисоблаш
учун топширилади.
Меҳнатга ҳақ тўлаш нинг иш бай шаклида и ш ҳақи 
ҳисоблаш учун табель маълумотлари етарли эмас. Б у­
н и н г учун куйидаги бирламчи хужжатлардан фойдала­
нилади:
♦
иш бай иш лаш учун нарядлар;
♦
рапортлар;
♦ марш рут варақалари;
♦ қайдномалар;
♦ бичи ш карталари ва ҳоказо.
М аҳсулотн и ҳисобга олиш бўйича бирламчи ҳуж- 
ж атни нг э н г кенг тарқалган тури наряддир. К ўп чи л и к 
корхоналарда наряд айрим и ш чи ёки бригада то м о н и ­
дан бажариладиган ҳар бир иш лаб чиқариш то п ш и р и ­
гига алоҳида ёзилади. Топш и ри қлар цехнинг реж а-дис- 
петчер бю роси том онидан цехни нг иш лаб чиқариш
режасига м увоф и қ технологик карта асосида тўлдири- 
лади. И ш ч и томонидан топш ирик, бажарилгандан ке­
йи н иш лаб чиқарилган маҳсулот сони ёки бажарилган 
иш ҳаж ми бажариш учун сарф ланиш и лозим бўлган 
материал меъёри ва ҳақиқатда берилган материалнинг 
сони топш и ри кд а кўрсатилади. Бу, ўз навбатида, иш
ҳақини топш ирик, асосида қисоблаш дагина эм ас, бал­
ки материаллар сарф ининг белгиланган меъёрига риоя 
қ и л и н и ш и устидан назорат олиб бориш и м к о н и н и ҳам 
беради.
Баъзи корхоналарда иш лаб чиқариш ҳисоби м арш ­
рут варақалари тизимида юритилади. Одатда, маршрут 
варақалари ц ехнинг режа-диспетчер ходимлари то м о ­
нидан ёзилиб, унда қайта и ш лан и ш и л о зи м бўлган 
айрим деталлар партияси иш лаб чиқариш топ ш и ри ғи

---

сифатида қайд қилинади, бажарилган и ш натижалари 
қайта иш лаш жараёнларининг биринчи операциясидан 
то охирги операциясигача назорат қилинади. Ш у билан 
биргаликда марш рут варақалари ёрдамида технологик 
ж араённинг бори ш и назорат қилинади.
И ш чиларга и ш ҳақи ҳисоблашда йўналиш варақаси 
фақат бир сменада иш лаб тамомланган деталлар бўйи- 
чагина асос бўла олади. А гар ш у сменада айрим детал- 
ларнинг иш лови тугалланмаса, унда иш чиларга и ш ҳақи 
ҳисоблаш учун рапорт очилади. Рапорт иш смена бош - 
ланмасдан олдин ёзилади ва зарур деталларни цехга 
ж ўнатиш учун ом бор ходимига топш ирилади. О мбор 
ходими деталларни жўнатиб, бу ҳакда рапортга теги ш ­
ли белги қўйганидан кей ин у техника назорати бўли- 
мига берилади. С м ен а охирида қайта иш ланган детал­
лар сони рапортда қайд қилинади.
М еҳнат ва иш ҳақини ҳисоблаш бўйича расм ий- 
лаш тириладиган бош ланғич ҳужжатлар белгиланган 
муддатда бухгалтериянинг иш ҳақини ҳисоблаш бўли- 
мига топш ирилади. Бухгалтерияда бош ланғич хужжат­
лар текш ирилади ва қайта иш лаш учун ҳисоблаш
м аркази га берилади. Қ айта и ш л а н ган хуж ж атлар, 
иш чи ларнин г табель рақамлари бухгалтерияда цехлар 
бўйича гуру^ланади ва иш чи ларнин г иш ҳақи ш ах­
си й варақаларига ёзиб борилади. У ш б у бош ланғич 
ҳужжатлар асосида ҳисоблаш ведомости, и ш ҳақи 
бўйича меъёрдан четга чиқи ш ведомости ва бош қа 
йиғма ҳужжатлар тузилади.