К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

14.2. Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари, тизимлари,
фонди ва унинг таркиби
Бозор иқтисодиёти ш ароитида меҳнатни тўғри нор- 
малаш уни илмий таш кил эти ш н и н г асоси бўлиб ҳи- 
собланади. Я х ш и асосланган нормаларсиз корхона фао­
лиятини илм и й режалаштириб бўлмайди, бинобарин, 
нормаларни тўғри белгилаш корхона жамоасидаги ҳар 
бир ходи м н и н г ш ахсий манфаатларини корхонанин г 
манфаати билан уйғунлаш тиради, меҳнат унум дорли ги­
н и н г ўсиш ига, иш ҳақи тўловини нг я хш иланиш ига олиб 
келади.
М еҳнатни нормалаш —
амалдаги вақт нормалари, 
хизмат кўрсатиш нормаларини ўз ичига олади.
В а қ т нормаси —
бу муайян и ш н и бажариш учун 
зарур бўлган вақт м и кдори н и белгилайдиган меҳнат 
ўлчовидир.
Ишлаб чиқариш нормаси
— вақт бирлигида тайёрла- 
н и ш и лозим бўлган маҳсулот м икдорини доналар, тон- 
налар, метрлар ва ҳоказоларда характерлайди.
М еҳнатга ҳақ тўлаш учун 
тариф тизимидан 
фойдала­
нилади. У қуйидагиларни ўз ичига олади: тариф -малака 
маълумотномаси, тариф сеткалари, тариф ставкаси.
Тариф тизими 
— тариф -малака м аълумотномаси, 
тариф сеткаси ва тариф ставкаси каби туш унчаларни 
ўз ичига олади. Корхонада бажариладиган и ш ларн ин г 
иш лаб чиқариш тавсифи тариф -малака маълумотнома- 
сида келтирилади. У ш б у ҳужжат иш чилар малакасини

---

ан и кутш ва уларга маълум разряд белгилаш да асос 
бўлиб хизмат қилади.
Тариф сеткаси 
— бу разрядлар ва уларга теги ш ли 
бўлган тариф коэф ф ициентлари кўрсатиладиган ҳуж- 
жатдир. Ҳ а м м а корхоналарда биринчи разряднинг та­
риф коэф ф ициенти бирга тенг бўлиб, разряд орти ш и
билан тариф коэф ф ициенти ҳам ош иб боради.
Тариф ставкаси 
— и ш чи н и н г разрядига мувофик, 
унга маълум вақт бирлиги давомида тўланадиган ҳақ 
м икдорини аникдайди. Одатда, тариф ставкаси б и р и н ­
чи разряд учун белгиланиб, қолган разрядлар учун эса 
биринчи разряд тариф ставкасини қолган разрядлар 
тариф коэф ф ициен тлари га кўп ай тириш йўли билан 
аникданади.