Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

3-masala
. Karim, Vali va Sobir ko‘paytirish jadvalini o‘rganmoqda. Ulardan biri 3 
ga, ikkinchisi 5 ga, uchinchisi esa 6 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rganmoqda. Agar Vali 
5 ga ko‘paytirish jadvalini bilsa, Karim esa 5 ga va 6 ga ko‘paytirish jadvallarini bilsa, 
bolalarning har biri qaysi songa ko‘paytirish jadvalini o‘rganayotganligini aniqlang.
Yechish
. Nazariy jihatdan masala uchta elementdan iborat bo‘lgan o‘quvchilar 
ismlari to‘plami (Karim, Vali, Sobir) bilan o‘rganilayotgan songa ko‘paytirish to‘plami 
(3,5,6) o‘rtasida o‘zaro bir qiymatli moslik o‘rnatishga doir bo‘lib, ularni yechimini jadval 
ko‘rinishida ifodalaymiz. Bunda jadvalning satrlariga ko‘paytirish jadvali o‘rganilayot
-
gan sonlar, ustunlariga esa o‘quvchilar ismlari yoziladi. Jadvalni to‘ldirishga kirishis
-
hdan oldin o‘quvchilar bilan “O‘quvchi qaysi songa ko‘paytirish jadvalini o‘rgatayot
-
gan bo‘lsa, “+” belgisi, o‘rganmayotgan bo‘lsa “,-” belgisini qo‘yishga” kelishib olamiz. 
So‘ngra masala shartida berilgan, shuningdek, ulardan keltirib chiqariladigan xulosalar 
zanjiri qurib, ularga tayangan holda jadvalni to‘ldiramiz:
Ko‘paytirish 
jadvali
O‘quvchilar ismlari
Karim 
Vali 
Sobir 
3 ga ko‘paytirish
+
5 ga ko‘paytirish
-
-
+
6 ga ko‘paytirish
-
+
1) ▬▬▬▬▬▬▬▬▬●▬▬●▬▬▬●▬
B K A
2) ▬▬▬▬▬▬▬▬▬●▬▬●▬▬▬●▬
K B A

---

59
Vali 5 ga ko‘paytirish jadvalini biladi. Demak, u 5 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rgan
-
maydi. U holda “5 ga ko‘paytirish” satri va “Vali” ustuni kesishish katakchasiga “-” bel
-
gisi qo‘yamiz.
Karim 5 ga va 6 ga ko‘paytirish jadvallarini biladi. Ushbu sonlarga ko‘paytirish 
jadvallarini u o‘rganmaganligi uchun mos katakchalarga “-” belgilari qo‘yamiz. Demak, 
Karim 3 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rganayotgan bo‘ladi. Mos katakka “+” belgi qo‘yamiz.
U holda Vali 6 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rganayotgan bo‘ladi. Mos katakka “+” 
belgi qo‘yamiz.
Agar Karim 3 ga ko‘paytirish, Vali 6 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rganayotgan bo‘lsa, 
u holda Sobir 5 ga ko‘paytirish jadvalini o‘rganayotgan bo‘ladi. Mos katakka “+” belgi 
qo‘yamiz.
Jadvaldan Karim 3 ga ko‘paytirish, Vali 6 ga ko‘paytirish, Sobir esa 5 ga ko‘payti
-
rish jadvallarini o‘rganayotganligini aniqlaymiz.
O‘quvchilarda to‘plamlar o‘rtasida o‘zaro bir qiymatli moslikni o‘rnatishga doir ma
-
salalar yechish ko‘nikmalar tarkib toptirilgach, endi bu turdagi murakkabroq masalalar
-
ni yechishga o‘tish mumkin.
4-masala.
Sinfda o‘tkazilgan shashka musobaqasida Ahmad, Botir, Vali va So
-
hib ishtirok etdi. Ahmad birinchi o‘rinni ham, oxirgi o‘rinni ham egallamaganligi, Sohib 
ikkinchi o‘rinni egallaganligi, Botir esa birinchi o‘rinni egallamaganligi ma’lum bo‘lsa, 
ishtirokchi bolalarning har biri qaysi o‘rinni egallagan?
Egallagan o‘rni
Ismlar
Ahmad
Botir
Vali
Sohib
1-o‘rin
-
-
+
2-o‘rin
-
+
3-o‘rin
+
4-o‘rin
-
+