|
7.7.
Менежернинг расмий ва норасмий бошқаруви
Одатда менежерни фармойиш берадиган, буйруқларга имзо чекадиган,
жавобгарликни белгилайдиган, бажаришни талаб қиладиган раҳбарнинг рас-
мий ташкилий фаолияти билан боғлайдилар. Аммо, баъзан ходимлар билан
оддий суҳбат, бирор ишни бажаришни илтимос қилиш, хушмуомалалик би-
лан муносабатда бўлиш, уни фаолроқ ишлашга, мустақил иш бажаришга,
ижодкор бўлишга ундаш яхшироқ самара бериши маълум. Бу ҳам бошқариш,
аммо менежернинг шахсга, жамоага ва ишга норасмий ёндашувидир.
Норасмий бошқариш расмий бошқарувга қўшимча бўлиб, унинг
эҳтиёжини ифодалайди. Бугина эмас, фақат норасмий йўл билан ҳал
қилинадиган муаммолар ҳам бўлади, инсон, жамият, ишлаб чиқариш
ривожланган сари бундай муаммолар кўплаб учрайверади.
Инсон фаолиятида ва ишлаб чиқаришда ишга ижодий ёндашув,
инновацияларни жорий этиш тобора катта аҳамият касб этиб, ривожланиш
сифати ва маромини оширишнинг бош омилларига айланиб бормоқда. Бу
талабни кўп жиҳатдан норасмий бошқарув, ижобий ижтимоий-руҳий
мотивлар таъминлайди.
Амалдаги ташкилий қонун-қоидалар, маъмурий таъсир воситалари
(буйруқ, интизомий талаб кабилар), ижрони назорат қилиш, белгиланган
тартибда ишларнинг ҳисоб-китобидан фойдаланиш расмий менежмент
белгиларидир. Бу усулнинг муайян афзалликлари бор, чунончи,
масъулиятнинг ошиши, назорат қилиш мумкинлиги, вазифаларни
тақсимлашдаги пухталик, ижрочилик интизоми, ишдаги автоматизм кабилар
иш суръатини оширишга, қарорларнинг ўз вақтида бажарилишига
кўмаклашади. Бироқ ҳозирги вақтда ижодий ғайратсиз расмийгина ишлаш
салбий оқибатларга олиб бориши тайин.
199
Норасмий бошқарув белгилари - норасмий муносабатлар (инсон
табиатининг заиф ва кучли томонлари, ҳурмат, обрў, нафсоният,
манфаатдорлик ва ҳ.к)дан иборат.
Ходимларнинг менежерга қарши таъсири ҳам норасмий бошқарув
кўринишидир. Бу ҳол етакчилик оқибати, малакасиз ёки саводсиз бошқарувга
нисбатан билдирилган муносабат бўлиши мумкин. Бундай таъсир менежер
қарорига жамоанинг жавоби бўлиши мумкин ва у менежернинг кейинги
хулқига таъсир қилади, бошқарув жараёнига тузатиш киритади.
Норасмий бошқарув жамоанинг фикрини билиб олишга, унинг ишга ва
менежерга муносабатидан ўз вақтида хабардор бўлиб туришга кўмаклашади.
Бундан ташқари, менежернинг ҳаракатига жамоанинг қараши ва баҳосини
яхшилайди, менежерлар билан ходимларнинг ўзаро ишончини тақозо қилади.
Норасмий бошқарувнинг самарадорлиги қуйидаги омилларга боғлиқ
бўлади:
- ходимларнинг
сифати:
профессионализми,
маълумоти,
ишга,
менежерга муносабати, шахснинг ривожланганлиги (ўз маълумотини
оширганлиги, касбий ўсганлиги ва шу кабилар);
- менежернинг шахси (инсоний хислатлари, одамшавандалиги, профес-
сионализми, кўнгилчанлиги, мақсадга интилувчанлиги);
- расмий ва норасмий бошқарув нисбатларидан усталик билан фойдала-
ниш имкониятига таъсир қилувчи ички ва ташқи ижтимоий-иқтисодий вази-
ят;
- жамоадаги маънавий-руҳий иқлим;
- менежмент тоифаси: стратегик, инновацион, корпоратив ва ҳ.к;
- жамоадаги мавжуд қизиқишлар, қадриятлар ва мотивлар;
- жамоа ва ташкилотнинг ривожланиш динамикаси.
Инсон ва жамиятнинг ривожланиш тамойиллари менежерга таъсир
қилмай қола олмайди. Инсон бу жараёнга кўмаклашади. Норасмий ме-
нежментга эҳтиёж ошади.
200
Менежмент расмийлашувининг чегараси борлигини айтиб ўтмоқ керак,
чунки инсон табиати моҳиятининг ўзи замонавий одамни роботга
айлантиришга йўл бермайди. Бу эса бюрократизмга олиб боради, ме-
нежментни жонсиз, механик нарсага айлантиради ва шу тариқа унинг сама-
радорлигини пасайтиради. Бунинг устига, бошқариладиган тизимнинг
барқарорлигини пасайтиради, уни емирилиш сари судрайди.
Ишнинг аниқ ҳолатини ҳисобга олмай, вазиятни таҳлил этмай,
норасмий менежментнинг ролини ошириб юбориш ҳам салбий оқибатларга
олиб бориши мумкин. Бундай ҳолда менежмент доимий можароларга,
лаганбардорликка, масъулиятсизликка, таниш-билишчиликка олиб боради.
Хуллас, муайян ташкилот ёки муайян бошқарув даражасида норасмий
менежментни
кучайтиришнинг
объектив
чегаралари
мавжуд,
шу
чегаралардан ўтиб кетилса, тизим танг ҳолатга тушиб қолади. Бу чегаралар
жуда аниқ эмас ва доимо ўзгариб туради. Бу нарса инсоннинг ривожланиши
тамойиллари, қадриятлар тизими билам изоҳланади.
Шу сабабли расмий ва норасмий бошқарувдан усталик билан
фойдаланиш, аниқ ҳолат ва вазиятни, менежер ва ходимларнинг сифатини
эътиборга олиш зарур бўлади.
Менежментда илмий, тизимли таҳлилдан фойдаланиш, инсоннинг аниқ
шароитдаги фаолияти омилларини чуқур тушуниш, жамоадаги устун қадрият
ва манфаатларни ўрганиш асосидагина бунга эришиш мумкин. Менежмент
санъати ана шунда намоён бўлади. Бу санъат эса менежернинг қобилияти,
билими, тажрибаси, малака ва кўникмалари, касбда моҳирлигини бирга
қўшиш ва улардан ўз ўрнида фойдаланишда, шунингдек, менежментнинг
олдиндан сезиш, пайқаш қобилияти ва реализми, хавф-хатарни сеза олиши ва
ишонч ҳосил қила билишида намоён бўлади.
201
Do'stlaringiz bilan baham: |
