Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

 Qo‘llaniladigan ta'lim texnologiyalari: kompyuter texnologiyalari  
Qo‘llaniladigan  ta'lim  texnologiyalari:  (grafiklardan,  testlardan  foydalanish),  klaster, 
besh minutlik esse, ko‘rgazmali ta'lim metodlari ( namoyish, illyustratsiya, videousul, slaydlar); 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan pedagogik metod turlari: 
- 
Aqliy hujum, klaster, besh minutlik esse,  blits-so‘rov. 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan texnik vosita turi: 
- 
Ko‘rgazmali qurol 
- 
Proektor 
- 
Slayd 
- 
Tarqatma material 
12-mavzu (2 soat). 
Havo olib kiruvchi qo‘shimchalar  
Reja: 
1.  Havo olib kiruvchi  qo‘shimcha 
2.  Sement va uning mahsulotlarini gidratlanish jarayoni 
Havo  olib  kiruvchi    qo‘shimchalar    sirti    faollashtiruvchi,    suv  ajralmasdan 
suyuqlantiruvchi qotayotgan  moddalarni  ichki  tuzilishini  boshqaruvchi  kimyoviy  birikmalar 
sinfiga  kiradi.  Havo olib kiruvchi  qo‘shimchalarni  ta’siri  shundan iborat ular 0.015-0,030 mm  
o‘lchamdagi    havo  mikro  pufaklar  bilan  to‘yintirish    ular  esa    moylash    rolini    o‘ynaydi  va 
to‘ldirg‘ichlarni  o‘zaro  siljishlarini yengillashtiradi.  
Qo‘shimchalarini havo olib kiruvchi ta’siri ishqoriy sovun ko‘rinishida qorishma va beton 
aralashmasiga  kiritilib  ta’minlaydi  (yoki  ularda  gidratlangan  sementni  gidrooksidlarini 
neytralash  hisobiga  sovun  hosil  qiladilar)  va  ular  ko‘pik  hosil  qiluvchi  qobiliyatiga  ega.  Havo 
olib  kiruvchi  qo‘shimchalarni  unumdorligi  ularni  sirtini  faolligiga  va  ko‘pik  hosil  qiluvchi 
qobiliyatiga  u  o‘z  navbatida  qorishmada  qo‘shimchani  konsentratsiyasi  ko‘paygan  sari 
qo‘shimchani  sirt  taranglashi  kamayishi  bilan  bog‘liq.  Ko‘pikni  maksimal  turg‘unligini 
ta’minlovchi  qorishma  konsentratsiyasi  “qorishma”  –havo  fazasini  chegarasida  adsorbsion 
to‘yinish erishadigan konsentratsiyasiga yaqin bo‘lishi kerak. Havoni emulsiyasini maxkamlash 
havo  pufakchalarini adsorbsion niqoblarida qayd  qilingan  kalsiy sovuni bilan erishiladi.  Ularga 
havo,  suv  yoki  qattiq  jism  suv  chegarasida  molekulalari  adsobirlangan  moddalar  kiradi.  Bular 
mayda  qumni  beton  qorishmasiga  suv  bilan  aralashtirayotganda  kiritilishiga  yordam 
beradi.Kimyoviy tabiat bo‘yicha bu qo‘shimchalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
1- 
mikro ko‘pik hosil qiluvchilar (SNV), abietat natriy (SPD) sun’iy qo‘shimcha; 
2- 
milonaft asidol asidol- milonaft –neften kislotalar tuzlari; 
3- 
lignosulfon kislotalar tuzlari; 

---

4- 
proteinlardan olinadigan tuzlar; 
5- 
organik sulfokislotalar tuzlari; 
6- 
yog‘och yyelimidan olinadigan tuzlar. 
AQShda  kokos  yelimini  amidlari  yog‘li  aminokislotali  neytrallangan  vinsol  yelimli  faol 
komponetli  havo  olib  kiruvchi  qo‘shimchalar  ishlab  chiqarilmoqda.  Ular  suv  bilan  birgalikda 
kiritiladi.  Mumkin  bo‘lgan  miqdori  0.1  -3  mm  1kg  sementga  yoki  0.01  -0.2%  bog‘lovchi 
massasidan  sement  ishlab  chiqarishda  klinker  va  gips  bilan  tuyilganda  kiritiladi.  Xamma 
qo‘shimchalarni saqlash muddati 1 yildan ortiq emas. 
 Sement va uning mahsulotlarini gidratlanish jarayoniga g‘ovakli qo‘shimchalarni ta’siri  
Ushbu  qo‘shimchalar  sement  gidratlanish  kinetikasiga  va  gidratlanish  mahsulotlarini  
tarkibiga  muhim  ta’sir  ko‘rsatmaydi.  Aralashtirish  davrida  havoni  olib  kirilishi  ikki  jarayonda 
o‘tadi.  
Birinchisi aralashtirayotganda havoni bosib o‘z ichiga olishdan iborat. 
Ikkinchi davrda to‘ldirg‘ich ishtirok etadi va uni nomi fazoviy to‘siq deb ataladi, u beton 
qorishmasini aralashtirish jarayonida xar xil joyni o‘zgartirishida havo pufakchalarini bosib o‘z 
ichiga  olish  va  qayd  etish  uchun  kerakdir.  Shuni  yodda  tutish  kerakki,  ko‘p  havo  olib  kiruvchi 
qo‘shimchalar  sirt  –  faol  moddalarni  qorishmasi,  ularni  bir  qismi  qiyin  eruvchan  birikmalarga 
bog‘lanadi, ikkinchi qismi suyuq fazada qoladi va sirtni taranglanishini pasaytiradi.  
Suv kiritilgandan keyin  sement zarrachalari  tez  gidratlangan mahsulotlari  bilan qoplanadi 
va  bu  qatlamlar  kalsiy  gidrosilikatlardan  iborat  bo‘lib  suvni  o‘tkazmaslikni  taminlaydi  va 
sementni  gidratlanishi  uchun  induksion  davrni  yuzaga  kelishiga  ko‘maklashadi,  bu  esa  tutib 
qolishni  boshlanishiga  va  beton  qorishmasida  havo  pufakchalarini  tuzimini  maxkamlanish 
vaqtiga  to‘g‘ri  keladi.  Havo  pufakchalar  tuzimi  hosil  bo‘lgandan  keyin  qolgan  jarayonlar  yuz 
beradi.  Ular  qotgan  betonda  g‘ovaklik  tuzilishni  yakuniy  shakillanishga  ta’sir  etadilar.  Bu 
jarayonlar  havo  pufakchalarini  erishidan  va  ularni  diffuzion  ko‘chirishidan  iborat.  Betondagi 
havoni  umumiy  miqdori  bu  uni  uzoq  vaqt  ishlatilishini  baxolash  uchun  eng  muhim 
hususiyatlaridan  emas,  ammo  beton  qorishmasi  uchun  imkon  bo‘lganlar  ichida  yagonadir 
pufaklar  orasidagi”  masofa  faktori  qancha  past  bo‘lsa  shunga  betonni  uzoq  vaqt  ishlatilishi 
baland  bo‘ladi.  Qo‘shiladigan  qo‘shimcha  miqdori  ko‘paygan  sari  betondagi  kiritilgan  havo 
miqdori  ko‘payadi,  lekin  kiritilgan  qo‘shimcha  miqdori  va  havo  olib  kirishlikni  orasida  qatiy 
mezon  mavjud  emas,  qo‘shimchani  biri  samarador  bo‘lishi  mumkin,  ikkinchisi  kamroq. 
To‘ldirg‘ichlarni  maksimal  o‘lchovlari  oshgan  sari  betonda  havo  miqdori  pasayadi,  mayda 
to‘ldirg‘ichlar havo uchun tuzoq bo‘lib uni ushlab turadi va shunga muvofiq havoni olib kiradi. 
Umumiy  to‘ldirg‘ichlar  miqdorida  qumni  miqdori  qancha  ko‘p  bo‘lsa  shuncha  beton 
qorishmasida havoni miqdori baland, ammo bunda qumni zarrachalarini granulometrik tarkibini 
va o‘lchov effektini hisobga olish zarurdir.  
Beton  qorishmasini  harorati  qancha  baland  bo‘lsa,  shuncha  unda  havo  kam,  agarda  suv 
nisbatini  sementni  shunday  qilib  o‘zgartirishadi  konusni  cho‘kishini  saqlab  qolish  uchun. 
Lignosulfanat  tuzlarn  havo  olib  kiruvchi  xossasigacha  ega  bo‘lgani  uchun,  ularni  kiritishini 
kamaytirishini  talab  qiladi,  xlor  tarkibli  qo‘shimchalarni  esa  havo  olib  kiruvchi 
qo‘shimchalardan alohida kiritilishi kerak.