Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Qo‘llaniladigan  ta'lim  texnologiyalari:  kompyuter  texnologiyalari  (grafiklardan, 
testlardan  foydalanish),  klaster,  besh  minutlik  esse,  ko‘rgazmali  ta'lim  metodlari  (  namoyish, 
illyustratsiya, videousul, slaydlar); 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan pedagogik metod turlari: 
- 
Aqliy hujum, klaster, besh minutlik esse,  blits-so‘rov. 
Darsni o‘tishda qo‘llaniladigan texnik vosita turi: 
- 
Ko‘rgazmali qurol 
- 
Proektor 
- 
Slayd 
- 
Tarqatma material 
8-mavzu (2 soat). 
Fosfagips asosida ishlab chiqariladigan bog‘lovchi materiallar. 
Reja: 
1.  Fosfagips asosida ishlab chiqariladigan bog‘lovchi materiallar 
2.  Fosfor-shlakli eritmalardan olinadigan materiallar 
3.  Gips-ohak tarkibli chiqindilar asosidagi materiallar 
4.  Fosfogipsning sement ishlab chiqarishda qo‘llanilishi 
Fosforli  Shlaklar  tarkibida  fosfor  va  ftorli  brikmalarning  mavjudligi,  shuningdek, 
kremnozem  miqdorining  ancha  yuqoriligi  ushbu  chiqindilarning  ishlatilish  sohasini  sezilarli 
kengaytiradi.  Jumladan,  fosforli  Shlaklar  bog‘lovchi  materiallar,  yengil  to‘ldiruvchilar,  shlako- 
sitallar, shlakli paxta va boshqa materiallar ishlab chiqarishda samarali qo‘llaniladi. 
Bog‘lovchi moddalar. Ko‘pchilik fosforli shlaklar sement sanoatida qo‘llaniladi. Chunki 
bunday shlaklar sun’iy faol mineralli qo‘shilmalarga qo‘yiladigan talablarga mos keladi. Fosforli 
shlaklar  ishqorli  qo‘zg‘atuvchilar  bilan  yaxshi  faollashishadi,  shu  sababli  ular  shlakishqorli 
bog‘lovchilar ishlab chiqarishda ishlatiladi (GOST 3476-74). 
Mayin  tuyilgan  elektrotermofosforli  shlakni  komleks  faollashtirish  uchun  kam-kam 
miqdorda  ohak  (0,5...3  %  gacha),  ishqorli  metallarning  xlorli  va  nordon  tuzlarini  qo‘shish 
mumkin.  Bunday  kuydirilmay  olinadigan  tuzshlakli  bog‘lovchilarning  markasi  200...500, 
(faolligi 20...50 MPa), solishtirma yuzasi (dispersligi) 2800...3500 sm2/g bo‘ladi. 
Kuydirilmagan  tuzShlakli  bog‘lovchilar  asosida  sinfi  V3,5...V10  bo‘lgan  yengil  betonli 
panellar  va  sinfi  V15...V25  bo‘lgan  konstruksiyabop  keramzitbeton  buyumlar  olinadi.  Sinfi 

---

V3,5...V10 bo‘lgan keramzitbetonlarning sovuqbardoshligi  35 sikldan, sinfi  V15...V25 niki  esa 
50 sikldan yuqori bo‘ladi. 
Fosforli  shlaklarning  kimyoviy  tarkibi  portlandsement  klinkerini  ishlab  chiqarishda 
ishlatiladigan  gilli  komponentlarni  qisman  yoki  to‘liq  almashtirish  imkonini  beradi.  Odatda 
fosforli  Shlak  5...10  %  miqdorgacha  qo‘shiladi,  natijada  klinker  bo‘tqasi  qoniqorli 
oquvchanlikka ega bo‘ladi. 
Tarkibida 3 % gacha R2O5, 1...2 % ftor va 1...1,5 % margenets oksidlari mavjud bo‘lgan 
fosforli  shlaklar  portlandsement  klinkerining  faolligiga  ijobiy  ta’sir  qiluvchi  va  kuyishini 
tezlatuvchi  kompleksli  mineralizator  va  legirlaydigan  faol  qo‘shilmalar  hisoblanadi.  Fosfor 
oksidi  0,3  %  gacha  bo‘lganda  klinker  faolligining  o‘sishiga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Klinker 
tarkibida 0,2...0,3 % gacha R2O5 bo‘lishi uchun xom ashyodagi fosforli Shlaklar miqdori 8...10 
%  tashkil  qilishi  kerak.  Fosforli  Shlaklarning  ushbu  miqdorida  xom  ashyo  aralashmasining 
dekarbonizatsiyalanishi  ancha  past  haroratda  boshlanadi  va  bir  hil  davom  etadi.  Kuydirish 
harorati  100...150  0S  gacha  kamayadi.  Bu  esa  solishtirma  yoqilg‘i  sarfining  kamayishini  va 
xumdon-o‘choqlar  unumdorligining  5...6  %  oshishini  ta’minlaydi.  Shuningdek,  portlandsement 
klinkerining gidravlik faolligi 5...10 MPa gacha ortadi (28 kunlikda). 
Fosforli shlaklar tarkibidagi kremnozem miqdori yuqori bo‘lganligi sababli ular sulfatga 
chidamli portlandsement ishlab chiqarishda kremnozemli qo‘shilmalar o‘rniga to‘liq qo‘llaniladi. 
Bunday  sementning  sulfatga  chidamlilik  koeffitsienti  va  mustahkamlik  ko‘rsatkichlari  sulfatli 
eritma- larda qotirilganda 10...15 % ortadi. 
Fosfor-Shlakli  sementning  tutib  qolish  muddati  (tishlashishi)  shlak  miqdori  ortganda 
sekinlashadi. Ushbu hildagi sementning mustahkamligi dastlabki vaqtda (28 kungacha) odatdagi 
sementlarnikiga  nisbatan  kam  bo‘ladi  (ayniqsa  fosforli  shlaklar  miqdori  yuqori  bo‘lganda). 
Ammo  4...5  oydan  keyin  uning  mustahkamligi  xumdon  o‘choqlari  shlaklari  asosidagi  sement 
mustahkamligidan yuqori bo‘ladi. Fosfor-Shlakli sementlar issiq-nam bilan ishlov berilganda bir 
hil qotadi. 
Fosfor-shlakli  eritmalardan  olinadigan  materiallar.  Fosfor-Shlakli  eritmalardan  shlakli 
pemza, shlakli paxta va quyma buyumlar olinadi (GOST 4640-93, GOST 21880-94). 
Shlakli  pemza  fosforli  Shlaklar  tarkibini  o‘zgartirmasdan  odatdagi  texnologiya  bo‘yicha 
ishlab  chiqariladi.  Shlakli  pemza  shishasimon  mayda  g‘ovakli  tuzilishga  ega  bo‘lib,  uyma 
zichligi 600...800 kg/m3 teng. 
Fosfor-shlakli  paxta  o‘rtacha  zichligi  80...200  kg/m3  bo‘lgan  mayda  ingichka  tolali 
dispersli materialdir