Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

to’lqin
» larning «
tushib qolish
» 
xodisasini kuzatish mumkin. Buni barcha hollarda mashg’ulot qonuniyatlaridan chekinish, 
deb bo’lmaydi. Mashg’ulot jarayonining ba’zi bir bo’laklarida kichik va o’rta «to’lqin»larni 
yuklamalar dinamikasining boshqa shakllari «
bosqichli
», «
to’g’ri
chiziqli
» bilan 
almashtirilishi ham mumkin. Biroq bunga faqat ay-rim hol sifatida yo’l qo’yiladi. Umumiy 
tendentsiyada esa, yukla-malar dinamikasi, albatta, to’lqinsimon yoki shunga o’xshash 
shaklga kiradi, «
to’lqin
» larning turli elementlari orasidagi nisbat esa, mashg’ulotning 
bosqich va davrlariga qarab o’zgarib turadi. 
Mashg’ulot yuklamalari dinamikasining to’lqinsimon xarak-teri sport trener 
mashg’ulotining yuqorida ko’rib chiqilgan boshqa qonuniyatlari bilan, ularning oliy 
ko’rsatkichlarga yo’nal-tirilganligi, mashg’ulot talablarining asta-sekin va ayni vaqt-da 
maksimal orta borishi, yuklamalar uzluksizligi va dam olish bilan ratsional suratda 
almashinib turishi bilan bevosi-ta aloqadordir. Mana shu qonuniyatlarning barchasi 
sport mash-g’ulotini tashkil etishning eng muhim asosi sifatida, ayniqsa, sistematiklik hamda 
rivojlana borish tamoyillari munosabati bilan doimo xisobga olib turilishi turilishi kerak. 
 
микроциклнинг намуна схемаси 
Umuman shuni aytish kerakki, tayyorgarlik sharoitlarining musobaqa sharoitlariga 
muvoffiqligi hamisha ham musobaqa sharoitlarini aynan ko’chirish degan ma’noni 
anglatavermaydi. Tayyorgarlikni qiyinlashtiradigan sharoitlar mazkur sharoitga o’tish uchun 
qanchalik zarur bo’lsa, faqat shuncha va tayyorgarlikning yakuniy natijasiga salbiy ta’sir 
etmaydigan darajadagina kiritiladi. Bundan tashqari musobaqaning bir qator o’zgaruvchan 
sharoitlari (raqibning o’ziga xos xususiyatlari, birinchilik o’tkazish tartibidagi ba’zi bir 

---

123
xususiyatlar, ob - havo sharoitlari va hokazolar) kutilmaganda paydo bo’ladi. Sportchida xilma 
- xil sharoitlarda o’z kuchini effektiv tarzda ishlata bilish qobiliyati bo’lishi zarur. Buning 
uchun tayyorgarlik sharoiti tegishlicha variativ (o’zgaruvchan) bo’lishi kerak. 
Mashg’ulotning maxsus tayyorgarlik bosqichini boshqacha qilib musobaqa oldi bosqichi 
deb atash ham mumkin. Chunki u bevosita musobaqa davriga ulanib ketadi. Bu bosqichda 
qo’lga kiritiladigan sport formasini «
boshlang’ich
» deyish mumkin: keyinchalik uning darajasi 
ortib boradi, bunda uning ayrim komponentlari (ayniqsa, taktik tayyorlik) navbatdagi 
musobaqalarning spetsifi-kasiga qarab o’zgaradi. 
Tayyorgarlik davrining funktsiyasi bajarilganini ko’rsatuvchi mezon sifatida 
mashg’ulotning bundan oldingi tsiklida erishilgan natijadan yaxshiroq natija yoki shu darajaga 
yaqinroq ko’rsatkich xizmat qilishi mumkin. Sport natijalari aniq miqdor xarakteristikasiga 
ega bo’lmagan sport turlari uchun umumiy tayyorgarlik (birinchi bosqichda) va maxsus 
tayyorgarlik (ikkinchi bosqichda) normativlarini bundan avvalgi tsiklning tegishli 
normativlariga qaraganda ortiqroq bajarilishi mezon bo’ladi.