Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

4.Sport mashg'ulotlarining qonuniyatlari va jismoniy tarbiya umumiy
tamoyllarmmg yuksak ko'rsatkichlarga intilishi. 
Sportda ixtisoslashish sportchining har tomonlama rivoj-lanishini inkor etmaydi. 
Aksincha organizmning funktsional imkoniyatlarini umumiy yuksaltirish, jismoniy va ruxiy 
qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish asosidagina tanlangan sport turida mumkin qadar 
ko’proq yutuqqa erishiladi. Sport amaliyotidagi butun tajriba ham, nazariy va eksperimental 
tadqiqotlarning juda ko’p ma’lumotlari ham ana shuni ta’kidlaydi (A.N.Krestovnikov, 
G.V.Vasilev, N.G.Ozolin, L.P.Matveev, N.N.Yakovlev, X.Mittentsvey va boshqalar). 
Sport yutuqlari sportchining har tomonlama taraqqiy etganligiga bog’liqligining ikkita 
asosiy sababi bor. Birinchidan, organizmning ajralmas ekanligi - uning barcha a’zolari, sistema 
va funktsiyalari faoliyat va taraqqiyot jarayonida o’zaro uzviy bog’liqdir. Qaysi jismoniy sifat 
ko’proq, qaysinisi kamroq rivojlanishi zarur ekani, har qaysi sport turining o’ziga xos nisbatda 
bo’lsa-da, biron jismoniy qobiliyatni g’oyat yuksak darajada rivojlantirishi uchun organizm 
funktsional imkoniyati umuman yuksak bo’lishi shart, ya’ni har tomonlama rivojlanish 
jarayonidagina bunga erishish mumkin degan umumiy qonuniyat ham hamisha kuchda qoladi. 
Ikkinchidan, turli harakat malakalari va mahoratlari o’zaro hamkorlikda ishlaydi. Sportchi 
tomonidan o’zlashtirilgan harakat malakalari va mahoratlari doirasi qanchalik keng bo’lsa 
(albatta tanlangan sport turining o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq bo’lgan ma’lum me’yorda) 
harakat faoliya-tining yangi formalarini yaratish va ilgari o’zlashtirilganlarini takomillashtirish 
uchun shunchalik qulay asos mavjud bo’ladi. Yangi harakat formalari ilgari tarkib topgan 
formalar asosida paydo bo’ladi va ularning u yoki bu elementlarini o’z ichiga oladi. Xilma-xil 
harakat koordinatsiyalarini o’zlashtirish jarayonida bu yo’lda uchraydigan qiyinchiliklarni enga 
borish natijasida harakat faoliyatini yana ham takomillashtirish qobiliyati, trenirov-kalanish 
rivojlanishi yana ham muhimroqdir. 
Demak, sportda takomil topishning ob’ektiv qonunlari sport mashg’uloti chuqur 
ixtisoslashtirilgan jarayon bo’lishi bilan birga, xar tomonlama rivojlanishga olib kelishini talab 
qiladi. Shunga ko’ra sport trenirovkasida umumiy va maxsus tayyorgarlik bir-biriga mahkam 
qo’shib olib boriladi.
Shu narsa muhimki, umumiy va maxsus tayyorgarlikning organik hamohangligi faqat 
sport takomillining qonuniyatlariga javob beribgina qolmay, balki hamma narsa insonni har 
tomonlama o’stirishga qaratilgan tarbiya sistemasining umumiy qonuniyat-lariga ham mos 

---

119
keladi. Shuning uchun umumiy va maxsus tayyorgarlik birligini shaxsni har tomonlama 
rivojlantirishning umumiy printsipini sport mashg’ulotida aniq ifoda etadigan sport 
maktabining eng muhim printsipi deb qarash zarur.