Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

1.
 
Dars oldidan o‘tkaziladigan gimnastika. 
Dars oldidan o‘tkaziladigan gimnastika mashg’ulotlarga juda oddiy va tashkil etilishi 
yaxshi bo’lgan jismoniy tarbiya turidir. U yurish, yugurishda hamda 8-10 minut davomida 8-
12 ta umumiy rivojlantiruvchi mashqlardan iborat bo’ladi. Faoliyatga tezda kirishib ketish, ish 
qobiliyatini saqlab qolish, aktiv dam olish uchun shug’ullanadilar. Mashqni xona ichida yoki 
ochiq havoda gantel, tog’, espander kabi og’ir buyumlardan keng foydalangan holda bajariladi. 
Mashtulotlardan keyin yuvinishga o’tadi. Mashqlarni shunday tanlash va me’yorlash ular 
organizmni atsa-sekin chiniqtirib borishga, muskullarni barcha turlarini yaxshi ishlashga olib 
keladi. Vaqt-vaqti bilan yangilab turish va borish odamlar ertalabki badan tarbiya va boshqa 
mashqlarni juda keksayib ketganlarida ham shug’ullanishlari mumkin va lozim. Individual 
mashqlarning bu turlari radio, televideniya orqali matbuotda, lektsiyalarda keng targ’ib 
etishadi, jismoniy tarbiya sistemasida muhim o’rin tutadi
 
2. Jismoniy tarbiya daqiqalari. 
Jismoniy tarbiya daqiqalari charchashning rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik, organizmning 
funksional holatini yaxshilash, ishchi ritm, sur’at, diqqat-e’tibor konsentratsiyasini yuksak 
darajada saqlab turish, gavdaning ishchi vaziyati va kasbiy faoliyatning salbiy oqibatlarini 
bartaraf etish, harakat tanqisligini ma’lum darajada bartaraf etish maqsadida o’tkaziladi.
Gigienik gimnastikadan farqli o’laroq, jismoniy tarbiya daqiqasi bevosita mehnat faoliyati 
jarayonida, odatda, ish smenasining birinchi va ikkinchi yarimlarida ikki martadan bajariladi.
Jismoniy tarbiya daqiqasi, hal qilinadigan asosiy vazifalardan kelib chiqqan holda, ishchilarda 
charchoqning rivojlanishi arafasida yoki ish qobiliyati pasayishining birinchi alomatlari paydo 
bo’lishi bilanoq o’tkazilishi kerak. Muddatidan oldin jismoniy mashqlar majmuasini 
o’tkazish ish ritmining buzilishiga va ish qobiliyatining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Odatda, jismoniy tarbiya pauzalari tushlik tanaffusdan yoki ish smenasi tugashidan 1–2 soat 
oldin o’tkaziladi. Agar jismoniy tarbiya yo’riqchisi har bir aniq ishlab chiqarish uchastkasidagi 
ishchilar ish qobiliyatlarining o’zgarishi asosida ish ko’rsa, yanada ijobiyroq holat kuzatiladi.
Quyidagi uslubiy qoidalarga rioya qilinganda, jismoniy tarbiya daqiqasining foydasi ortadi:
- mashg’ulotlarni o’tkazish vaqti charchoqning dastlabki alomatlari paydo bo’lish lahzasi 
bilan aniq mos tushishi kerak; 
- jismoniy mashqlar to’g’ri bajarilishi, mashg’ulotlar jonli, qiziqarli tarzda, musiqa sadolari 
ostida o’tkazilishi kerak; 
- majmualardagi yuklama shug’ullanuvchilarning yoshiga, jinsiga, jismoniy tayyorgarlik 
darajasiga va salomatlik holatiga bog’liq holda tabaqalashtirilishi kerak; 
- kunning ikkinchi yarmida jismoniy tarbiya daqiqasini o’tkazishda uning yuklamalari 
yig’indisi kunning birinchi yarmidagi yuklamadan 30–40 % kam bo’lishi kerak.
Mashg’ulot o’tkazishning guruhli usulida shug’ullanuvchilar uch guruhga bo’linadilar.
Birinchi guruhga deyarli sog’-salomat kishilar, ikkinchisiga salomatlik holatida deyarli 
sezilmaydigan og’ishlari bor shaxslar, uchinchisiga esa yoshi katta odamlar va salomatlik 
holatida jiddiy og’ishlari bor shaxslar kiritiladi. Agar majmuadagi ayrim mashqlarni bajarishda 
yuklama qiymati birinchi guruh vakillari uchun 100 % ni tashkil etsa, u holda ikkinchi guruh 
uchun 90 %, uchinchisi uchun esa 80 % bo’lishi kerak. 

---

135
Jismoniy tarbiya pauzalari uchun majmua mashqlarini tanlash quyidagilarga bog’liq holda 
amalga oshiriladi: 
a) majburiy ish vaziyati (pozasi) va texnologik jarayon sababli vujudga keladigan salbiy 
ta’sirlarni kamaytirishi; 
b) mehnat jarayonida ishtirok etayotgan mushak tizimlari va organlarning dam olishlariga
xizmat qilish darajasi;
v) harakatsiz mushaklarga qancha yuklama berishi.
Jismoniy tarbiya pauzalaridagi mashqlarni o’rtacha va tez sur’atda bajarish kerak. Mashqlar 
majmuasini har to’rt haftada almashtirib turish tavsiya etiladi. Umumiy holda yuklama 
mashqlar majmuasining o’rtasida ortadi, keyinchalik pasayadi.