Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

kasb odobini
shakllantirishdan iborat. Bu, tanlagan kasbiga 
muhabbatni o’stirish, kasb odobiga xos axloqiy tushunchalar, xulqiy normalarni hosil qilishni 
nazarda tutadi. Masalan, talabalar ongida pedagogik kasb odobini shakllantirishda ijtimoiy-
gumanitar, pedagogika va psixologiya hamda ixtisos fanlari kafedralari muhim rol o’ynaydi. 
Chunki o’qituvchi odobi pedagogika va psixologiyani, shuningdek, ixtisoslik fanlarini 
o’rganish natijasida, pedagogik kasbni bevosita amalda egallab olish tufayli shakllanadi.
Pedagogik kasblarni tanlagan talabalar birinchi semestr davomida “o’qituvchilik ixtisosiga 
kirish”ni o’rganadilar. Bu kursning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: pedagogik kasbning 
shaxsiy va ijtimoiy qimmati, ahamiyatini, bozor iqtisodiyoti qonunlariga asoslangan 
demokratik jamiyatda uning o’rni, vazifalari va xususiyatlarini ochib berish; o’qituvchini 
pedagogik faoliyatga tayyorlashning tizimi, mazmuni, shakl va metodlarini bayon etish; oliy 
o’quv yurtida ta’lim-tarbiya jarayonining tashkil etilishini, mustaqil ishlash metodikasini 
o’rganishdan iborat. “O’qituvchilik ixtisosiga kirish” kursini o’rganish pedagogik kasbning
mohiyatini chuqur anglashga, mustaqil o’qish, ilmiy ishlar, jamoat ishlarida ongli ravishda va 
faol qatnashishga yordam beradi. Bu fanni o’rganish bo’lajak o’qituvchilarning faoliyati va 
tafakkurini professional-pedagogik yo’nalishda shakllantirishga, oliy maktabda ta’lim olish 
sharoitlariga ko’nikish hosil qilishlariga imkon beradi. 

---

128
7. Ayrim oliy o’quv yurtlarida ikkinchi kursdan boshlab o’qituvchi odobini 
shakllantirishga yordam beradigan maxsus fanlar o’qitiladi. Masalan, “pedagogik etika” 
(o’qituvchi odobi)dan fakultativ mashg’ulotlar o’tkaziladi. Unda pedagogik kasbning axloqiy 
xarakteri, o’qituvchi odobining tushunchalari, norma va qoidalari bayon etiladi. Bu, bo’lajak 
mutaxassislarni ma’naviy-axloqiy jihatdan mukammal shakllantirishga yordam beradi.
Talabalarda o’qituvchi odobini shakllantirish pedagogika va psixologiya hamda ixtisoslik 
fanlarini o’qitish jarayonida ham amalga oshiriladi. Bu fanlardan o’qitilayotgan mavzularning 
mazmuni bilan bog’liq ravishda talabalarning e’tibori kasbiy axloq-odob masalalariga jalb 
etiladi. 
8. Istiqbolli rejalarning ba’zilarida oliy o’quv yurtini bitirib maktablarda, o’rta maxsus va 
kasb hunar o’quv yurtlarida, korxonalarda ishlayotgan kishilar bilan uchrashuvlar, ularning 
professional malakasini oshirishga yordam beradigan boshqa tadbirlar ham mo’ljallanadi. Bu, 
oliy maktabni bitirib chiqqan kishilar bilan muntazam aloqa o’rnatish maqsadiga xizmat qiladi.
Bu ish alohida diqqatga sazovordir. Chunki u mutaxassislar tayyorlash sohasida amalga 
oshirilgan barcha ishlar natijasining samaradorligini aniqlashga, xususan universitetni 
tamomlab chiqqan yosh o’qituvchilarning axloqiy sifatlari maktablar va xalq ta’limi 
idoralarining shu kundagi talablariga qay darajada mos kelishini aniqlashga yordam beradi. 
Oliy o’quv yurtini bitirib chiqqan kishilar faoliyatiga doir axborotlar oliy o’quv yurtida ta’lim-
tarbiya jarayoniga ayrim o’zgarishlar, tuzatishlar kiritishga ham imkon beradi. 
9. Talabalarni tarbiyalash sohasidagi ishlarning samarali bo’lishi uchun professor-
o’qituvchilar, ishchi va xizmatchilarni ham mustaqillik g’oyalari, milliy ma’naviyatli qilib 
tarbiyalab borishni jiddiy rejalashtirish zarur. Ayrim oliy o’quv yurtlari talabalarni 
tarbiyalashning majmuali rejasi bilan bir qatorda oliy o’quv yurtining xodimlari bilan 
o’tkaziladigan tarbiyaviy ishlarning istiqbolli rejasini ham tuzib, uni amalga oshiradilar. Bu 
rejalarda oliy o’quv yurtining barcha xodimlarini ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalashga doir 
tadbirlar nazarda tutiladi.
10. Oliy maktablar uchun tuzilayotgan tarbiyaviy ishlar dasturi va istiqbolli rejalarda o’quv 
yurtining maqsadi, vazifalari, tarbiya printsiplari bayon etiladi, ular tarbiyaviy ishlarning asosiy 
yo’nalishlari va mazmunini belgilashga xizmat qiladi. Bir qancha oliy o’quv yurtlarida tuzilgan 
bunday dastur va istiqbolli rejalarda talabalarni umuminsoniy va milliy qadriyatlar asosida 
tarbiyalashga imkon beradigan tadbirlar tizimi, faoliyat turlari ko’rsatib berilgan. 
11. Pedagogika institutlari, universitetlar o’rta umumiy ta’lim maktablari uchun yuqori 
malakali o’qituvchilar tayyorlashga da’vat etilgan. Shuning uchun ham oliy o’quv yurtining 
asosiy maqsadi “Ta’lim to’g’risida”gi qonunda (1997 yil) belgilangan umumiy o’rta ta’lim 
maktabining talab va ehtiyojlaridan, asosiy vazifalaridan kelib chiqadi.
Maktab ta’lim-tarbiya ishini O’zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar talablari bilan 
bog’lab olib boradi va o’quvchilarga tarbiya berishni umuminsoniy va milliy axloq talablari 
ruhida amalga oshiradi. Bu muhim vazifani, faqat, atroflicha va puxta tayyorgarlikka ega 
bo’lgan mutaxassisgina amalga oshira oladi. Shuning uchun ham pedagogik ixtisosliklarni 
egallayotgan talaba – yoshlarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsadi Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturida ko’rsatilganidek, ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, o’tmishdan qolgan 
mafkuraviy sarqitlardan to’la xalos etish, rivojlangan davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va 
axloqiy talablarga javob beradigan raqobatbordosh kadrlarni tayyorlashdan iborat. 

---

129
12. Kishining barkamol shaxs sifatida rivojlanishi – uning faolligiga bog’liq. Shuning uchun 
ham oliy maktabda amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlarning mohiyati yigit va qizlarning 
xilma-xil faoliyatini oqilona uyushtirish va faoliyatning barcha turlarini boshqarishdan iborat. 
Tarbiyaviy ishlar dasturi va istiqbolli rejalar talabalar faoliyatini uyushtirishga qaratilishi 
lozim. Talabalar bilan bajariladigan tarbiyaviy ishlar dasturini tuzishda talabalar faoliyatini 
quyidagi turlarga bo’lish maqsadga muvofiq.