Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik



Download 5,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/186
Sana06.02.2022
Hajmi5,31 Mb.
#432628
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   186
Bog'liq
y6qekN92nax45JGSGynVsqVYvcYF8ODzOP4GlfjA(1)

9-§. Axloq va huquq
Axloq — kishining jamiyatdagi xulqini norm ativ tartibga soluvchi 
usullardan biri. U ijtimoiy hayotning barch a sohalari — m ehnat, 
m a is h iy t u r m u s h , oila, s iy o s a t, x a l q a r o m u n o s a b a t l a r va s h u
kabilarga aloqador. Axloq — ijtimoiy ong shakllaridan biri, shu bois 
b u tu n ijtimoiy ong singari uning h a m tuzilishi bir xil emas. Jam iyat 
a k s a r i y a t q i s m i n i n g a s r l a r d a v o m i d a s h a k l l a n g a n a x l o q i y
tu s h u n c h a la ri a lo h id a ijtimoiy g u ru h la rn in g , boz ustiga a lo h id a 
individlarning axloqiga mos tushmasligi m um kin. Lekin, h a r holda, 
ja m iy atd ag i h u k m r o n axloq j am iy at a ’zolari ko'pchiligining xulq- 
atv o rin i belgilab beradi. A x lo q n in g a lo h id a xususiyati s h u n d a n
iboratki, axloq n o rm a la rig a am al qilish ja m o a tc h ilik fikri orqali 
t a ’m inlanadi.
Jam iy atd ag i yozilm agan xulq -atv o r qoidalarining m a jm u id a n
ib o rat b o 'lg a n a xloqdan farqli ravishda h u q u q — m a ’lum yuridik 
shakllar, y a ’ni m a n b a la r d a , j u m l a d a n q o n u n , fa rm o n , q a r o r va 
h u q u q d a n am oyon bo'luvchi ijtimoiy xulq-atvor qoidalarining q a t ’iy 
ifodalangan tizimi. H u q u q norm alari asosan, yozma shaklda bo'ladi.
A x l o q d a n farqli ra v is h d a , h u q u q q o id a la r i u m u m m a j b u r i y
xususiyatga ega. U larni bajarish davlatning m ajburlash kuchi orqali 
t a ’m inlanadi. Shu kabi b a ’zi farqlarga q aram ay , axloq va h u q u q
bir q a n c h a um um iy xususiyatlarga ega.
Axloq ham , h u q u q ham , u m u m a n olganda, b u tu n jam iyatning, 
dem akki, aholi aksariyat qismining qarashlari va tushunchalarini 
ak s e ttirish i k e r a k . U l a r n i n g ijtim oiy h a y o t n i n g a y n a n b ir xil
32
www.ziyouz.com kutubxonasi


sohalarini q am rab olishini hisobga olganda, ular o'rtasida ziddiyatlar 
bo'lmasligi kerak. A g ar b u n d a y ziddiyat paydo bo'lsa, u huquqiy 
n orm alarni o'z gartirish orqali. y a ’ni axloq foydasiga hal qilinishi 
zarur.
Axloq va huq u q o'rtasidagi asosiy farq quyidagilarda n am o y o n
bo'ladi:
- huquq normalari davlat tom onidan belgilangan va ruxsat etilgan 
bo'ladi;
- axloq normalari (ezgulik va yovuzlik, adolat va nohaqlik kabilar) 
esa davlatning yordamisiz o 'z -o 'z id an shakllanadi;
- h u q u q n o r m a la r id a d a v la t irodasi, ax lo q n o r m a la r id a esa 
jam oatchilik fikri ifodalanadi;
- h u q u q norm alari, zarur hollarda, davlatning majburlov kuchi 
o rq a li, a x lo q n o r m a l a r i esa j a m o a t c h i l i k fikri o r q a li a m a l g a
oshiriladi;
- axloq n orm alari ijtimoiy m u n o sab atlarn in g kengroq doirasini 
(do'stlik, o 'rto q lik va h a tto sevgini ham ) tartibga soladi. H u q u q esa 
ijtimoiy m u n o sab atlarn in g to rro q doirasini q a m ra b oladi;
- hu q u q d a xulq-atvorni baholash mezoni «qonuniy-noqonuniy», 
a x lo q d a esa « y a x s h i-y o m o n » d a n ib o rat; h u q u q n o r m a la r i aniq 
k o 'rin is h g a ega. H a t t o , b a ’zan b iro r tinish belgisining q a y erd a 
qo'yilganligi h a m inson taqdirini hal qilishi m u m k in . R us tilida 
m ashhur bir ibora bor: «П омиловать, нельзя казнить» («Afv etilsin, 
qatl etish m u m k in emas»). Bunda odam ning hayoti saqlab qolinishi 
kerak. Agar vergul «нельзя» (m um kin emas) so'zidan keyin qo'yilsa, 
u holda o 's h a o d am qatl etilishi kerak bo'ladi: «П ом иловать нельзя, 
к азн и т ь» (B unda b u y ru q «afv etish m u m k in emas, qatl etilsin» 
m a ’nosiga ega bo'ladi).
H u q u q va axloq ko'pincha bir yo'n alishda h a ra k a t qiladi. B a’zan 
h u q u q jam iyatning eskirgan axloq n o rm alarid an xalos bo'lishiga 
k o 'm a k la sh a d i (masalan, xun olish). Shu bilan birga, h u q u q axloq 
( « e z g u lik » va « a d o l a t » t u s h u n c h a l a r i ) a s o s i d a s h a k l l a n a d i .
K o 'p in c h a , sud « sh a ’n va q adr-qim m atni haqoratlash», «qo'pollik» 
va boshqa shu kabi tushunchalarni to'g'ri tushunish m aqsadida axloq 
qoidalariga m u ro ja a t qiladi.

Download 5,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish