Жараёни ва ўзбекистон ёшлари”

ЁШ ТАДБИРКОРЛАР МАДАНИЯТИДА
ҚАДРИЯТЛАР ТИЗИМИ
Ходжаев Собир Джумаевич
Ёшлар муаммолариини ўрганиш ва истиқболли 
кадрларни тайёрлаш институти ходими
Тадбиркорлик фаолиятининг мазмунини белгиловчи омиллардан бири 
тадбиркорлар қатламига тегишли бўлган маданият ва қадриятлар тизими 
ҳисобланади. Рус тадқиқотчиси Н.Н.Зарубинанинг маданиятга берган таъри-
фи тадбиркорлик фаолиятинининг маданий асосларини кўриб чиқишга имкон 
беради: “Маданиятни ҳар қандай инсон фаолиятининг маънавий таркибий 
қисми сифатида, жамият яхлитлиги ва ривожланишини таъминловчи қадрият 
йўналишлари, маънолари, мотивлари, меъёрларининг умумий тизими сифатида 
белгилаш мумкин. Маданият ҳар қандай фаолият шаклида ва ҳар қандай ижти-

---

110
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
моий соҳада ўзининг инсонийлик ўлчови, зарурийлик ва мукаммаллик ҳақидаги 
тасаввурларни назарда тутиш ва амалга ошириш сифатида намоён бўлади”. Шу 
асосда қадриятлар тизимлари ёрдамида маданият тадбиркорлик фаолиятида 
қандайдир ўзига хос хулқ-атвор намунасини шакллантиради. Социологиядаги 
социал тизим ва ҳаракат назарияси асосчиларидан бири америкалик социолог 
Т.Парсонс маданият тизимидаги намунани сақлаб қолиш ва қайта ишлаб чиқиш 
билан бирга уни ижодий қайта ташкил этишга тенг бўлган вазифани юклайди. 
Маданиятни у табиий муҳитдан ҳам, ҳаракат тизимларидан ҳам мустақил бўлган 
иккинчи тизим сифатида тасаввур қилиб, уни фалсафий анъаналарга мувофиқ 
“энг олий воқелик” деб атайди. Бу М.Вебер инсон ҳаракатларининг “мазмуний 
муаммоси” деб атаган ҳолатга тегишли ва у ўз ичига билиш “жавоблари”ни кам-
раб оладиган маданий тизимдаги мазмуний ориентацияларни гуруҳлаш орқали 
ҳаракатлар тизими билан боғлиқ.
Инсон маънавий маданиятда мужассамлашган қадриятлардан келиб чиққан 
ҳолда ўз ҳаётининг мақсади, бу мақсадларни амалга ошириш стратегияси ва 
охир-оқибатда “ҳаёт мазмуни”ни белгилайди. 
Тадбиркор учун маънавий қадриятларни ўз хатти-ҳаракатларида, хулқ атво-
рида, бизнес олиб бориш маданиятида, айнан бизнеснинг мазмунида моддийла-
шишида ҳам ифодаланади. 
Н.Н.Зарубина фикрича, хўжалик маданияти қадриятлари, жумладан тад-
биркорлик маданияти қадриятларини (бундан кейинги матнда “иқтисод” 
қадриятлари) икки турга ажратиш мумкин: Биринчидан, умуминсоний 
қадриятларнинг иқтисодиёт соҳасига “кириб келиши” натижасида шаклланган 
меъёр ва қадриятлар: “индивидуализм” - “иқтисодий индивидуализм”, “рақобат”, 
“иқтисодий рақобат” ва бошқалар. Иккинчидан, хўжалик маданиятига шахсий 
асосий қадриятлар ва меъёрлар: меҳнат, мулк, бойлик, амалиёт, фойда, даромад, 
рационаллик, ишбилармонлик” киради.
Ёшлар муаммоларини ўрганиш ва истиқболли кадрларни тайёрлаш инсти-
тути томонидан Ёшлар орасида тадбиркорлик муҳити ва унинг муаммоларига 
бағишланган ўтказилган тадқиқотда ёш тадбиркорлар маданиятида қадриятлар 
тизими етарли даражада ўрганилди
32
.