Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

2. Сиёсий элиталар пайдо бўлишининг сабаблари ва уларнинг вазифалари.
Сиёсий элита — бу ҳокимиятга эришган, жамият ҳаётининг турли соҳа-ларида буйруқ берувчи ўринларни эгаллаган одамлар тўдаси эмас, балки барча сиёсий тизимларда бўладиган, мукаммал ташкил этилган ҳамкорлик асоси-даги ижтимоий гурухлардир. Шу ўринда, у гуруҳларнинг вужудга келиши учун маълум бир объектив шарт-шароит ва имкониятлар бўлиши лозим ва улар-ни қуйидаги уч даражага бўлиш мумкин. Биринчи даражали имкониятлар ижтимоий сабаблар туфайли юзага келади ва умумий меҳнат тақсимоти ҳамда жамиятни ижтимоий йўналтиришдан иборат.
Меҳнат тақсимоти қонуни ва у билан боғлиқ бўлган жамиятнинг ижти-моий йўналтирилиши, турли гурухлар ва қатламларнинг ижтимоий вазифа-ларининг фарклилигини таъминлайди. Жамиятнинг соҳалаштирилиши фақат меҳнат тақсимоти туфайли юзага келиши мумкин ва бу ерда ҳар бир ижтимо-ий гуруҳ ҳаёт учун муҳим бир вазифани бажаради: бири моддий ишлаб чиқа-риш билан машғул бўлса, кейингиси — маънавий қадриятни ташкил қилади, учинчиси — бошқарувчидир ва ҳоказо. Жамият организмининг мўътадил иш-лаши учун ва ўз вазифасини рисоладагадай бажариши учун ҳаёт фаолияти-нинг барча турларини хисобга олиш, ўрганиш лозим. Лекин улардан баъзи-лари ҳаёт учун муҳимроқ, бошқалари эса иккинчи даражалидир. Шундай қилиб, ижтимоий иерархия асосида уларни ижро этадиган мос синфлар, қат-ламлар ва гуруҳлар иерархияси пайдо бўлади.
Ижтимоий пирамида юқорисига умумий бошқарув ва раҳбарликни амалга оширувчилар қўйилади, зеро, ушбу функциялар воситасида ижтимоий орга-низм бирлиги таъминланади. Бошқа функцияларнинг муваффақиятли ижро-си учун тегишли зарур чоралар кўрилади. Шундан келиб чиқиб, элитанинг мавжудлиги бошқарув меҳнатининг юқори ижтимоий аҳамияти ва унинг ус-тунликлари ҳамда бошқа шакллар тизими кўринишидаги мувофиқ хоҳиш-иродаси билан изоҳланади. Рағбатлантиришнинг бу шакли барча сиёсий ти-зимларда мавжуд. Ундан давлатни бошқариш борасида фаолиятнинг юқори мотивациясини яратишда фойдаланилади. Аммо бу ерда нафақат жамият ва давлат томонидан йўлга қўйилган мотивациялар, балки индивидларнинг «юқорига кўтарилиш», давлатни бошқаришда мухим позицияларни эгаллаш учун бўладиган ички мотивацияси ҳам намоён бўлади. Гап шундаки, сиёсат бу қадрият ва ресурслар ёйилиши билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлган бош-
185
қарув меҳнатидир. Бошқарувда сиёсатдан фойдаланишдаги кенг имкониятлар муҳим стимулдир, демак бошқарувчи элита мавжудлигининг омили ҳам ай-нан шудир.