Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Биринчи тўлқин XIX аср бошида АҚШнинг эркак жинсига мансуб аҳоли-си овоз бериш хуқуқига эга бўлгандан сўнг бошланиб, то XX асрнинг 20-йиллари бошларигача давом этди. Бу давр мобайнида демократия 29 мамла-катда қарор топди. Биринчи тўлқиннинг заифлашуви ва орқага чекиниши 1922 йилда Италияда ҳокимият Муссолинининг қўлига ўтиши билан бошланди ва 1942 йилгча, яъни демократик жамиятлар сони 12 тага тушгунча давом этди.
Иккинчи тўлқин 2-жаҳон урушида Иттифоқчилар козонган ғалабадан туртки олиб, 1962 йилгача, яъни демократик давлатлар сони 36 тага етгунча давом этди. 1962 йилдан 70—йилларнинг ўрталаригача давом этган давр ик-кинчи тўлқиннинг орқага чекиниши даври бўлди. Бунинг оқибатида демокра-тик мамлакатлар сони яна 30 тагача озайди.
Учинчи тўлқин 1974 йилда бошланиб, яна 30 га яқин демократик тузум-ларни юзага чиқарди. Учинчи тўлқин, ҳатто Совет Иттифоқи ва Африканинг айрим қисмларида содир бўлган инқилобий ўзгаришларни хисобга олмаган тақцирда ҳам, демократик мамлакатлар сонини икки бараварга оширди.
С. Хантингтоннинг мазкур концепцияси камчиликлардан холи эмас, албатта. Чунки унда учинчи тўлқин ўз равнақига эришдими ва унинг ҳам худ-ди биринчи ва иккинчи тўлқинлар сингари орқага чекиниш хавфи борми, каби саволлар жавобсиз қолган. С. Хантингтон муайян ва аниқ хулоса чиқа-риш ўрнига демократия учинчи тўлқинининг заифлашув эҳтимоли мавжуд, деган анча ноаниқ ва исбот талаб этиладиган хулоса чиқаради. У ўз хулосала-рига эҳтимол қачонлардир вакти келиб, XXI асрда унинг кетидан тўртинчи тўлқин келар, деган мавхум башорат билан якун ясайди.
Кўриниб турибдики, мазкур концепция нисбий характерга эга бўлиб, унинг муқаррар эмаслигини сиёсатшунос олимнинг ўзи ҳам тан олади. Унинг фикрича, ўтмиш сабоқларига қараганда демократиянинг келажакда жипсла-шуви ва кенг қулоч ёйишига таъсир ўтказа оладиган иккита ҳал этувчи омил
115
бор. Буларнинг биринчиси, иқтисодий тараққиёт бўлса, иккинчиси сиёсий раҳбарликдир. Иқтисодий тараққиёт демократиянинг юзага чиқиш эҳгимоли-ни яратади. Сиёсий раҳбарлик эса, уни амалга оширади.