Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

I. Қадимги давр назарияси. Унда демократия шаҳар аҳолиси, яъни по-лисларнинг ҳокимияти сифатида талқин этилган. Масалан, Платон ўзи-нинг «Республика» асарида барча бошқарув шаклларини 2 гуруҳга, яъни ижобий ва салбий гуруҳларга бўлади. У демократияни салбий гуруҳга ки-риттан эди.
Платон демократия тўғрисидаги қарашларини ўзининг «Давлат», «Қонунлар» каби асарларида ҳам ривожлантирган эди. У демократияни дав-латнинг зулмкор шаклларидан бири деб хисоблаб, уни тимократия, олигар-хия ва тирания билан бир қаторга қўйган эди. Унинг фикрича, тимократия — шухратпарастлар ҳокимияти бўлиб, шухратпарастлик, бойлик орттиришга бўлган майлларни қўллаб-қувватлайди. Натижада, тимократия олигархияга, яъни бир ҳовуч бадавлат кишиларнинг ҳокимиятига айланади. Давлат қури-лишининг бундай шаклида икки синф мавжуд бўлиб, булар бойлар ва камба-ғаллардир. Бу икки синф ўртасида доимий кураш боради. Бу кураш кўпчилик-нинг ҳокимияти, яъни демократиянинг ўрнатилишига олиб келади. Демок-ратик давлатда эса — «озодлик шаробидан ҳаддан ташқари мастлик ҳолати юзага келади». Алохида киши ва давлатда ҳаддан ташқари озодликнинг мав-жудлига охир-оқибатда қулликка олиб келади. Айни пайтда, юзага келган турли тартибсизликлар замирида ҳокимиятни кучлирок гуруҳлардан бири босиб олади, ушбу гурухдан энг уддабурони ва айёри тиранга айланади. Шу тариқа, демократия муқаррар равишда тиранияга айланади. Тирания давлат қурили-шининг энг номақбул усули бўлиб, худди демократия сингари у ҳам абадий эмас ва аста—секинлик билан инқирозга юз тутади. Натижада ҳаммаси яна бир бошдан қайтарилади.
Бошқарувнинг ушбу номақбул занжирини парчалаб ташлаш учун Пла-тон идеал давлат, яъни бир гуруҳ аристократ (зодагон) донишмандларнинг бошқарувини жорий этишни таклиф қилади.
111
Платоннинг ушбу таснифи қарийб 2,5 минг йил давомида ўз аҳамиятини сақлаб қолди. Унинг тарафдорлари ҳатто ҳозирги кунга қадар ҳам топилади. Платоннинг фикрича, номақбул бошқарув шакллари ҳисобланган демокра-тия ва монархия шу билан фарқланадики, агар демократияда ҳаддан зиёд озодлик мавжуд бўлса, монархияда аксинча, ҳадсиз-ҳудудсиз ҳокимият мав-жуддир.
Аристотель ҳам демократия назариясининг ривожланишига муносиб ҳисса қўшган мутафаккирлардан биридир. У бошқарув усулларини 6 турга бўлади ва уларни 2 гуруҳга ажратади.

•