Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

6. XX асрдага сиёсий таълимотлар.
XX асрда сиёсий фаннинг ривожланиши бошқа асрларга қараганда бой
бўлди. Бу аср ғоявий курашлар кескинлашган, ва айни пайтда, сиёсий мафку-
раларнинг ўзаро яқинлашуви, бир-бирини тўлдириши бошланган аср эди.
Шу билан бир вақтда, у янги услубий ёндашувларнинг пайдо бўлиши, бир
қатор анъанавий методологияларнинг қайта тикланиши ва янгиланиши дав-
ри бўлди. Бу аср янги сиёсий ғояларнинг туғилиши ва ўтмиш меросининг
қайтиши ҳамда қайта идрок этилиши асри эди.
XX асрда сиёсий фикр учта асосий йўналиш бўйича ривожланди:

• 
  академик йўналиш;
  
• 
  ижтимоий-фалсафий назариялар;
  
• 
  яққол ифодалантан амалий йўналишга эга бўлган мафкуравий концеп-
  циялар.
  

Академик йўналиш XX аср бошида АҚШда университет муҳитида пайдо бўлди ва сиёсий фаннинг мустақил ақадемик фан сифатида тан олиниши билан боғлиқ. Европада ушбу йўналишнинг бошлангич асослари М. Вебер, В. Парето томонидан баён этилди. Академик фикрнинг кўпчилик вакиллари учун
38
сиёсатнинг долзарб масалалари бўйича мафкуравий баҳслардан четда туриш ва бутун диққат-эътиборни сиёсий хулқ-атворнинг қонуниятларини ҳамда сиёсий институтларнинг фаолият кўрсатишини ўрганиш, шунингдек, сиё-сий тизимларнинг моделларини ва зиддиятларнинг умумий назарияларини яратиш хосдир.
Ижтимоий-фалсафий назариялар индустриал, постиндустриал, ахборот жамиятлари назариялари, неомарксистларнинг «танқидий назарияси» ва бо-шқалардан иборат. Мазкур назарияларда академик фикрнинг «позитив» би-лимдан фарқли ўлароқ, ҳозирги замон «ривожланган жамиятлари»нинг асо-сий хусусиятлари тадқиқ этилди.
Сиёсий фикрнинг соф мафкуравий йўналиши олдинга икки йўналишдан фаркли ўлароқ, фақат юз бераётган воқеаларнинг марказида бўлишгагина интилиб қолмай, балки аввалга икки йўналишнинг назарий ишланмалари-дан фойдаланиб, ижтимоий ўзгаришларнинг стратегияси ва тактикасини ўз вақгида ишлаб чиқишга ҳам ҳаракат қилади.
Макс Вебер (1864-1920) йирик немис социологи, жамиятшунос файла-суфи, тарихчисидир. Ҳозирги замон сиёсий фанида у, асосан, сиёсий ҳоки-миятнинг легитимлиги (қонунийлиги) масаласини ўрганувчи сиёсий ҳоки-мият назариясини, ҳозирги жамиятда рационал бюрократиянинг ҳукмрон-лиги назариясини, ҳозирги замон демократияларида расмий ҳукуқ ҳукмрон-лигининг муқаррар равишда раҳбарлик жараёнларининг бюрократлашувига ва ўз қиёфасини йўқотишига олиб келувчи камчиликларига барҳам берувчи «плебисцитар» демократия назариясини ишлаб чиққанлиги ва, ниҳоят, ҳозир-ги капитализмни рационаллик тамойилининг инъикоси сифатида таҳлил қил-ганлиги туфайли катта обрў-эътиборга эга (5-жадвал).
5-жадвал